Ukrayna'nın Rusya'dan daha büyük bir derdi var: Zelenskiy-Ahmetov kavgası nasıl başladı?
Geçen yılın kasım ayında Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy ile ülkenin en zengin sermayedarı Rinat Ahmetov [Shakhtar Donetsk takımının sahibi olur, oradan hatırlayanlar da çıkabilir] arasında açık bir çatışma başladı.
Çatışmanın nedeni, ekim ayında çıkan Oligarklar Kanunu’ydu. Buna karşılık Ahmetov, başta Naş kanalı olmak üzere elinde tuttuğu medyayla Zelenskiy’i hedef almaya başlayıp, alternatif olarak rakiplerini, özellikle de aralık ayının başında görevden alınan Verhovna Rada Başkanı Dmitriy Razumkov’u öne çıkardı. Razumkov, yakın bir vakte kadar iktidar kampının önde gelenleri arasındaydı.
Sonrasında ise Zelenskiy, Ahmetov’un darbe planına karıştığını iddia etti ve Bankova, Ahmetov’un imparatorluğunu elinden almak için çalışmalara başladı.
Aralarındaki kavganın ne şekilde biteceğini tahmin etmek zor, fakat görünüşe göre, Zelenskiy kendisine dışarıdan da destekçi buldu. Birleşik Krallık Dışişleri Bakanı Liz Truss, geçen hafta sonu Rus istihbaratının, Ahmetov’la ilişkisi bilinen “Muhalefet Bloku” partisinin başındaki Yevgeniy Murayev’i “iktidara getirmeyi amaçladığını” iddia etti.
Bu salvo, Zelenskiy’e dışarıdan sunulmuş bir desteğe benziyor, zira Murayev, Rusya’nın Ukrayna’daki asıl adamı Viktor Medvedçuk’la kavgalı ve 2018’den beri de Moskova’nın yaptırım listesinde.
Ahmetov’un imparatorluğu
Rinat Ahmetov, 2000’lerden bu yana ülkenin en zengin sermayedarı.
90’lı yıllarda, başta mafya faaliyetleriyle ardından kamu varlıklarını yağmalayarak büyük bir birikim elde etti.
Bu sıfat genellikle Maydan darbesiyle azledilen Viktor Yanukoviç’e atfedilir ama Donetsk klanının asıl yüzüydü. 2010’daki devlet başkanlığı seçimlerini takiben servetini daha da artırdı.
2014’te, Donetsk ve Lugansk’ın ülkeden tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan etmesiyle Donbass bölgesindeki bazı fabrikalarını ve maden ocaklarını kaybetti. Ancak bu durum, yine de ayağını tökezletmedi. Geçen yıl çeşitli kaynaklar, servetinin 7 ila 12 milyar dolar arasında olduğunu bildirmişti.
Ahmetov’un imparatorluğunun iskeletini, System Capital Management (SCM) şirketler grubu altında Metinvest [ülkenin en büyük demir-çelik üreticisi], DTEK [termik santrallerin büyük kısmını elinde tutuyor] ve Ukrayna Medya Grubu oluşturuyor.
Zelenskiy’in ezici üstünlükle kazandığı 2019 seçimlerinde Ahmetov, doğrudan finanse ettiği Muhalefet Bloku ve Oleg Lyaşko liderliğindeki Radikal Parti’nin seçim barajını geçememesi nedeniyle kendi adamlarını ilk kez parlamentoya sokamadı. Bunların dışında dar bölgelerden birkaç adaya ve Yulya Timoşenko’nun Batkivsçina (Anavatan) partisinden Sergey Taruta gibi isimlere de yaptırım yapmıştı.
Zaman içinde çeşitli partilerden vekilleri kendi tarafına çekmeye başladı ve aleyhine olacak kritik kararların çıkmasının önüne geçti. Örneğin, 2020’nin aralık ayında Yuriy Vitrenko’nun enerji bakanı olarak atanması Ahmetov’un işiydi.
Uzunca bir süre Ahmetov ile hükümet arasındaki ilişkiler ılımlıydı. Devlete bir dizi bağışta bulunup karşılığında Enerji Bakanlığındaki bazı yetkilileri kendine çalıştırdı. 2020’de görevde olan Enerji Bakan Yardımcısı Olga Buslavets gibi.
Bu sırada Ahmetov’un medyası da Zelenskiy ekibine sadıktı. Ülkenin en çok izlenen siyasi talk şovu Savik Şuster (İfade Özgürlüğü) ve haber kanalı Ukrayna 24’ün bu konuda yeri ayrıydı. Ukrayna 24, Viktor Medvedçuk’a bağlı 112, NewsOne ve ZIK kanallarının şubat ayında kapatılmasından bu yana ülkenin en çok izlenen haber kanalı.
Kavgayı yaratan düzenlemeler
Zelenskiy-Ahmetov kavgasının başlangıcı, 1 Temmuz’da Oligarklar Kanunu’nun parlamentoda ilk oylamada geçmesine dayanıyor. Aynı gün Vergi Kanunu’nda da değişikliğe gidildi. Değişiklikte demir cevheri çıkarmanın kademeli olarak artan vergi oranına tabi tutulması yer alıyordu.
Bu hadise sadece Ahmetov’un ayağına çelme takmadı. Oligarklar Kanunu’ndaki hükümler o kadar belirsiz ki, sadece Ahmetov’u değil, ülkedeki tüm sermayedarları diken üstünde bıraktı.
Vergi Kanunu’ndaki değişiklik, Viktor Pinçuk, Vadim Novinskiy, Konstantin Jevago ve Zelenskiy’in koltuğunu borçlu olduğu İgor Kolomoyskiy’i de etkiledi. Ancak burada en ağır fatura Ahmetov’a kesildi.
Tüm bunlar yetmezmiş gibi bir de ağustos ayında Ukrzaliznitsiya [devlet demiryolları] demir cevheri [yüzde 6,5 oranında] dahil bir dizi malın nakliye ücretini yükseltti.
Bu artışlardan en çok etkilenen şirket Metinvest oldu. Fakat bu, ArcelorMittal gibi çok uluslu şirketler de dahil olmak üzere tüm metalurji sektörü için kötü haberdi.
Ahmetov’un karşı atağı
Oligarklar Kanunu ikinci kez oylanmadan önce Zelenskiy ile Ahmetov arasında off the record bir toplantı yapıldı. İddiaya göre görüşme gergin geçti.
7 Ekim’de Rada Başkanı Razumkov, yasanın kabul sürecini sabote etmeye çalıştığı için görevden alındı. Razumkov, halihazırda aylardır Zelenskiy ekibine açıktan muhalefet ediyordu. Zelenskiy, Razumkov’un azledildikten sonra köşeye çekilmesini umuyordu ama tam tersi oldu.
Razumkov, iktidar kampının poster çocuğuydu. Daha önce çok kez Ahmetov’un kanallarına çıkmıştı, fakat istifasından sonra neredeyse her gün çıkmaya başladı ve tonu da yükseldi.
Kasım ayına gelindiğinde Razumkov, 21’i Halkın Hizmetkarı partisinden olmak üzere 25 vekilin yer aldığı “Makul Politika” grubunun kurulduğunu bildirdi. 2022 bütçesinin kabulü sadece 2 Makul Politika vekili tarafından desteklenirken, vergi kanununda yapılan değişiklikler hiçbirinden destek bulmadı.
Zelenskiy, 5 Kasım’da Oligarklar Kanunu’nu imzaladıktan sonra Ahmetov’un medyası, saldırılarını büyük ölçüde yoğunlaştırdı. Eski Devlet Başkanı Pyotr Poroşenko, Şuster şovunda çıkmaya başladı.
Ahmetov, ayrıca 22 Kasım’ta Vilnius’ta eski Başbakan Vladimir Groysman, [başta Azak Taburu ve Praviy Sektor olmak üzere tüm neo-Nazi sokak çetelerinin iplerini elinde tutan] eski İçişleri Bakanı Arsen Avakov ve gazeteci Dmitriy Gordon ile bir araya geldi.
Ahmetov’un Razumkov’a sunduğu destek ve medya hücumu Zelenskiy’in “1 Aralık’ta darbe olacağı istihbaratını aldım” demesiyle sonuçlandı. [Konunun detaylarına şuradan bakabilirsiniz.]
Bunun dışında hükümet, Ahmetov’un işlerine çomak sokmaya başladı. 14 Kasım’ta DTEK’e verilecek olan 3,4 milyar grivna’lık kredi askıya alındı. Aynı zamanda yargı kurumu da hareketlenmeye başladı. 3 Aralık’ta Başsavcı İrina Venediktova, Ahmetov’a yönelik 200’den fazla soruşturma dosyasının tekrar açıldığını duyurdu ve daha fazlasının gelebileceğini belirtti.
Diğer yandan şu ara Rotterdam davasının Yolsuzlukla Mücadele Yüksek Mahkemesi’ne intikal etmesi de konuşuluyor. Bu, Maydan’dan sonra kurulan Ulusal Yolsuzlukla Mücadele Bürosu’na (NABU) göre, 2016’da yürürlüğe konan ve devlet bütçesinde 1,4 milyar dolarlık kayıplara yol açan kömür fiyatı belirleme formülü ile ilgili.
Bu uygulamadan en çok menfaat devşiren yine Ahmetov’du. Soruşturma aylardır sürüyordu ve savcılıktan hiç ses çıkmamıştı.
Zelenskiy’in çekinceleri
Şu an için Bankova, Ahmetov ve DTEK’in kriz çıkarma ihtimaline karşı kendini sağlama almaya çalışıyor. Ukrayna’da elektrik tedariğinin yüzde 30’unu DTEK karşılıyor.
Bu arada elektrik santrallerindeki kömür stokları yılın bu zamanı için çok düşük ve mevcut durumda bir enerji krizinin başlama potansiyeli yüksek.
Piyasadaki güç dengesi DTEK’in Zelenskiy’e elektrik kesintisi tehditleriyle şantaj yapmasına izin veriyor. Enerji Bakanlığı ise buna karşı, Enerji Piyasası Kanunu’nda, elektrik tedariğinin tehlikeye girmesi durumda şirketlere geçici yönetim kurulu atanmasını sağlayacak olan bir değişiklik hazırladı. Ancak değişikliğin Rada’da ne zaman görüşüleceği belirsiz.
Ayrıca diğer sermayedarların tablo karşısında sessiz kalması dikkat çekici. Kolomoyskiy’in, 1+1 başta olmak üzere televizyon kanalları Zelenskiy’in sözcülüğünü yapmaya devam ediyor. Sergey Lyovoçkin ve Viktor Pinçuk da şimdiye dek sessiz kalmayı tercih etti.
Ahmetov’un hamleleri nedeniyle parlamentoda Halkın Hizmetkarı grubu yeteri kadar aşındı ve çoğunluğu kaybetti. Sonunda uzlaşı olur mu bilinmez ama Ahmetov, Zelenskiy’i şimdiden topal ördeğe çevirdi.