Zelenskiy'in "darbe" uyarısının arka planında neler var?
Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy, 26 Kasım'da 1 Aralık'ta ülkede darbe girişimi olacağı konusunda istihbarat aldıklarını duyurmuştu. Zelenskiy'in iddiasının ardında ne var?
Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy, 26 Kasım’da Kiev’de düzenlediği basın toplantısında 1 Aralık’ta darbe girişimi olacağına ilişkin istihbarat aldıklarını öne sürdü.
Konuyla alakalı, 2014’teki Maydan’ın arkasındaki patronlardan olan Rinat Ahmetov’u Bankova’ya çağırıp bilgi alan Zelenskiy, eski Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç gibi ülkeden kaçmaya niyeti olmadığını söyledi.
Zelenskiy, halihazırda Ulusal Güvenlik Konseyi’nin tavsiye ettiği yaptırımları kararname yoluyla yürürlüğe koyuyor, bu yıl attığı hiçbir adımın dayanağı anayasa değil.
Maydan’dan sonra başlayan talan ve yoksullaşma, Zelenskiy’in gelmesiyle birlikte daha da arttı; bu arada ülkede bölgesel elektrik kesintileri yaşanıyor, doğalgaz depoları boş ve buna rağmen herhangi bir kömür rezervi oluşturulmadı.
Eski komedyen Zelenskiy, koltuğunu oligark İgor Kolomoyskiy’e borçlu.
Zelenskiy, 2019 seçimleri öncesinde ülkede popüler bir figürdü. Hükümeti eleştiren şovları Kolomoyskiy’in 1+1 kanalında yayınlanıyordu.
Adaylığını açıkladığında, Kolomoyskiy’in medya imparatorluğundan tam destek aldı.
Ukraynalı milletvekillerinin çoğu, seçim kampanyalarının parasını oligarklardan alıyor. Oligarkların kendi kurdukları partileri de mevcut; eski Devlet Başkanı Pyotr Poroşenko [Avrupa Dayanışması] ve eski Başbakan Yulya Timoşenko [Anavatan] en basit örnekler.
Oligarklar Kanunu’nda neler var?
Zelenskiy, yakın bir zaman önce üstteki durumu tersine çevirmeye niyetlendi.
Kasım ayında çıkarılan “Oligarklar Kanunu” oligarkların medya sahipliğini ve siyasi partileri veya milletvekillerini finanse etmelerini yasaklıyor.
Yukarıda belirtilen kısıtlamaların uygulanacağı bir şahsın nasıl oligark sayılacağına ilişkin nesnel bir kriter yok.
Kanun, kimin listeye ekleneceğini Ulusal Güvenlik Kurulu’nun inisiyatifine bırakıyor.
Kayda alınan şahısların siyasi partilere, vakıflara, kampanya ve mitinglerine bağışta bulunmaları yasaklanırken, kamu ihalelerinden de dışlanmaları söz konusu.
Kanunda siyasette aktif, medya üzerinde önemli etkiye sahip olan, bulunduğu sektörde tekel konumunda olan ve en az yaklaşık 85 milyon dolar eden 1 milyon asgari ücrete eşdeğer mal varlığı olan şahıslar “oligark” olarak tanımlanıyor.
Kanun, Zelenskiy’e kendisine karşı çıkan hemen hemen her zengini listeleme ve siyasetten men etme imkanı tanıyor.
Fakat hükümeti eleştirmeyen oligarkların partileri finanse etmelerine ve Zelenskiy’in politikaları hakkında olumlu haberler yapan medyayı kontrol etmeyi sürdürmelerine kapı açık.
Rinat Ahmetov kim?
Rinat Ahmetov, Ukraynalı bir oligark. Serveti 7 milyar doların üzerinde; ülke ekonomisi kısmi manada ona bağlı.
Ahmetov, kendisini ülkedeki en büyük “işveren, yatırımcı ve vergi mükellefi” olarak tanımlıyor ki bu abartı değil.
Ahmetov’un medyası başından beri Zelenskiy’e ve Halkın Hizmetkarı hükümetine sadık kalmıştı.
Ancak kanunun çıkmasından sonra, Ahmetov’un medyasında çıkan haberlerin şeklinin değişmeye başladığı ve muhaliflere daha çok söz verildiği görüldü.
Bu günlerde Zelenskiy’in en çok tepkisini çeken gündemlerden biri bu, hatta Ulusal Güvenlik Konseyi’nin Ahmetov’un önemli ortaklarından Vadim Novinskiy’e karşı yaptırımlar hazırladığı yönünde söylentiler de mevcut.
Bu adımdan sonra sırayı Ahmetov’a getirmenin amaçlandığı aşikar, nihayetinde Güvenlik Konseyi, Ahmetov’un hesaplarını bloke edecek ve varlıklarına, yani şirketlerine ve televizyon kanallarına el koyarak kamulaştıracak.
Bununla beraber Ahmetov’un şu anki tehditlere karşı yapacağı muhtemel misillemenin etkileri öngörülebilir durumda değil.
Zelenskiy’in “darbe” uyarısı
Bir süre önce ülkede, Ulusal Güvenlik Konseyi’nin aralık ayında sıkıyönetim ilan edeceğine dair söylentiler dolanıyordu.
Sıkıyönetim rejiminin Zelenskiy’e kazandıracağı pek çok silah var, daha önce aynısını Poroşenko da denemişti. [Yerel seçimler öncesinde yaşanan Kerç Boğazı hadisesinden sonra sıkıyönetim ilan etmiş, partisinin kaybedeceği kesin olan bölgelerde sandıklar kurulmamıştı.]
Zelenskiy’in partisi, halihazırda parlamentoda çoğunluğu kaybetti, 2019’da yüzde 70’in üzerinde bir oyla seçilmişti, bugün popülaritesi yüzde 20’nin altına düştü ve erken seçim çağrıları yapılıyor.
Zelenskiy, 26 Kasım’daki açıklamalarında sıkıyönetim planına ilişkin tüm söylentileri “saçmalık” olarak nitelendirdi.
Ve darbe girişimi olacağı iddiasını dillendirdi:
“Devletimizin göbeğinde, diğer ülkelerin gizli servislerinin halihazırda idrak ettiği büyük zorluklar söz konusu. Ben de bu süreçte yaşadığımı açık yüreklilikle anlatacağım. Mesela 1 Aralık’ta ülkemizde darbe olacağı bilgisini aldım. Bu ilginç bir bilgi ve bence önemli bir bilgi. 1 veya 2 Aralık’ta…”
Zelenskiy, eline bir ses kaydı geçtiğinden bahsetti. Fakat bu kayıttaki konuşmaların kimle kim arasında geçtiğini veya kaydı kimden aldığını söylemedi.
Zelenskiy’in ifadesine göre kayıtta “toplumun darbeye hazır olduğu” ve “Ahmetov’un görevdeki başkanın değiştirilmesi sürecinde yer almaya hazır olduğu” dile getirildi.
Bu, Ahmetov’a açık bir uyarı olarak anlaşılabilir. Ya Zelenskiy’e karşı mücadelesinden vazgeçer ya da darbecilikten tutuklanır ve mallarına el konur.
Ahmetov, bundan korkmuş görünmüyor:
“Zelenskiy’in beni bir tür darbeye sürükleme girişimleri olduğu hakkında kamuoyuna açıkladığı bilgiler kesinlikle yalandır. Başkan’ın maksadı her ne olursa olsun, bu yalanın yayılmasından dolayı öfkeliyim.”
Komedyen başkan hakkında başta Batı medyasında, yer yer Türkiye’nin alternatif medyasında karşılık bulan umutlar çöküyor.
Şu an Zelenskiy, “Donbass’ta Karabağ modeli” hayali kuruyor ve en büyük seçim vaadi savaşı bitirmekti. Ve yoksullaşma kontrolsüz bir şekilde devam ediyor.
Oligarklar Kanunu’yla Zelenskiy, bütün patronları kendine düşman etti.
Mesele, kasım ayının başlarında medyasını Zelenskiy’in üzerine salan Ahmetov’u perde arkasında kimin desteklediği. Birkaç oligarkın ortak düşmanları Zelenskiy ile savaşmak için bir araya gelmesi akıl almaz bir şey değil.
Oligarkların nüfuzunun güvenlik kurumlarına kadar yayıldığı da hesaba katılırsa Ahmetov’un Zelenskiy’i tasfiye etmesi zor olmayacak.
Zelenskiy’in Joe Biden ve ekibiyle mayıs ayından beri kanlı bıçaklı olduğunu da hatırlamakta fayda var. [Şuradaki yazıda konunun detaylarına erişebilirsiniz.]
Ahmetov’un ABD’de iyi bağlantıları olduğu gerçek, Zelenskiy’e karşı başlatacağı hamle ABD’de saniyesinde karşılık bulacak.
“Darbe planı” iddiası, Zelenskiy’in Ahmetov’a verdiği ilk gözdağı oldu, aralarındaki güç mücadelesinin başka hangi hadiselerle tecelli edeceği yeni yılda netleşecek.