Putin, Vagner ve Prigojin'e neden ikinci bir şans verdi?
"Rus devleti, dış dünyanın büyük bir kısmıyla ilişkilerinde ciddi bir kriz yaşadığı şu ortamda, bu demir yumruktan vazgeçmeden de yapabiliyorsa neden vazgeçsin?"
Çevirmenin notu: 7 Temmuz’da Fransız Liberation gazetesi, “Batılı istiharat kaynaklarına” dayanarak Rusya Devlet Başkanı Putin’in Ulusal Muhafızlar (Rosgvardiya) komutanı Viktor Zolotov ve Dış İstihbarat Servisi Direktörü Sergey Narışkin ile 1 Temmuz’da bir toplantı yaptığını yazdı. 10 Temmuz sabahı basın toplantısı düzenleyen Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov’un yaptığı doğrulamaya göre toplantının tarihi aslında 29 Haziran’dı.
Peskov, toplantıya katılan Vagner komutanlarının ya da diğer Rus yetkililerin isimlerini vermedi ve “ellerinde detayların olmadığını” öne sürdü. Şimdiye dek Kremlin’in 29 Haziran tarihli kayıtlarında Putin’in öğle saatlerinde Moskova’da “Zamanımız için Güçlü Fikirler” başlıklı bir konferansta konuşma yaptığı belirtiliyordu. İki saat önce Putin şu mesajı yayımlamıştı: “Bu, anavatanı ve Rusya’nın devlet çıkarlarını savunmadaki özel hizmetiniz, büyük kahramanlığınız ve cesaretiniz, metanetiniz ve cesaretiniz için büyük bir onurdur. Özel askerî harekât sırasında alay personelinin becerikli ve kararlı eylemleri, askeri görevini yerine getirme, cesaret, özveri ve yüksek profesyonellik için bir örnek teşkil etmektedir. Siz Muhafız askerlerinin bağlılık yemininize sadık kalacağınıza, anavatana onurlu bir şekilde hizmet edeceğinize ve Rus vatandaşlarının güvenliğini ve huzurlu yaşamını güvenilir bir şekilde teminat altına alacağınıza inanıyorum.”
Putin, bunu Vagner mensuplarına değil, 237. Muhafız Hava Taarruz Alayına hitaben söylemişti. Savaş zamanında paralı asker birliklerinin ve liderlerinin kullanılması konusunda ABD’nin de geniş bir tecrübesi var. 1943 yılı başlarında, ABD’nin Sicilya’ya yapacağı deniz çıkarması ve İtalya’daki Alman kuvvetlerine karşı başlatacağı Husky Harekâtı öncesinde, o sırada New York eyalet hapishanesinde bulunan İtalyan mafya elebaşısı Charles Lucky Luciano ile bir anlaşma yapıldı. Luciano, Sicilyalı mafya babalarını ve askerlerini, Alman birliklerine saldıran Amerikan kuvvetlerine yardımcı olmaları için seferber etmeyi kabul etti. Bunun karşılığında Luciano 1946’da affedildi ve hapisten çıktı.
Putin, eski dostu Yevgeniy Prigojin ve teşkilatı Vagner’i öyle kolay kolay vazgeçeceğe benzemiyor. Aşağıda Moskovskiy Komsomolets gazetesinin yazı işleri müdürü Mihail Rostovskiy’in imzasıyla yayımlanan köşe yazısının tercümesi mevcut. Rostovskiy, son yıllarda yaşananların Putin ile Prigojin’in et ile tırnak haline gelmesine sebebiyet verdiği yorumunu yapmış. Sonda ise “Colonel Cassad” Telegram kanalının ardındaki emektar Rus savaş muhabiri Boris Rojin’in kısa değerlendirmesinin tercümesi mevcut.
Prigojin yeniden iş başında: Vagner’e neden ikinci bir şans verildi?
Mihail Rostovskiy, Moskovskiy Komsomolets
10 Temmuz 2023
Modern Rusya’nın en şanslı, en talihli politikacısı. Ama neden sadece modern Rusya? Tüm Rus ve Sovyet siyasi dönemlerinin ve zamanlarının en şanslı siyasetçisi; Kremlin Sözcüsünün pazartesi günü yaptığı sansasyonel açıklamanın ardından Yevgeniy Prigojin’e böyle onurlu bir unvan verilmeli. Devlet Başkanı’nın sözcüsü Dmitriy Peskov, “Vagner grubunun komutanları Kremlin’de Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile yaptıkları toplantıda onun sadık destekçileri olduklarını ve anavatan için savaşmaya devam etmeye hazır olduklarını belirttiler,” dedi.
Putin’in aralarında Vagner lideri Yevgeniy Prigojin’in de bulunduğu 35 kişiyi davet ettiği toplantı 29 Haziran’da Kremlin’de gerçekleştirildi. Toplantıda 24 Haziran’da yaşanan hadiseler ele alındı: “Devlet Başkanı ve Başkomutan’ın sadık destekçileri ve askerleri olduklarını vurguladılar. Ayrıca anavatan için savaşmaya devam etmeye hazır olduklarını söylediler.”
Putin döneminin alışılagelmiş Rus siyasi modelinde radikal bir kırılma söz konusu: eğer bir yoldaş Rusya Devlet Başkanı’nın “güvenini kaybeder” ve devlet düşmanı ilan edilirse, başkanın güven alanına tekrar geri dönemez ve düşmanca faaliyetlerinin bedelini sonuna kadar öder (örneğin, aynı zamanda isyanla suçlanan Mihail Hodorkovskiy’in akıbetine bakın). Yevgeniy Prigojin’in bu kuralın tümüyle benzersiz bir istisnası olduğu ortaya çıktı.
Dmitriy Peskov’un açıklamasının yıldırım etkisi yarattığı elbette söylenemez. Daha 24 Haziran akşamı, Rus yetkililer o sabah açıkladıkları resmi tavırdan yavaş yavaş uzaklaşmaya başladılar: ülke bir kalkışmayla karşı karşıyaydı ve bu kalkışmanın tüm tertipçileri ağır bir şekilde cezalandırılacaktı. Yevgeniy Prigojin, herkesten daha fazla şey bilen ve siyasi krizin kendisi için başarıyla sonuçlanacağından kesinlikle emin olan bir adam gibi davrandı.
Bu son onun için neden bu kadar başarılıydı? Perde arkasında neler yaşandığının yüzde 90’ını, hatta yüzde 99’unu bilmiyoruz. Görünürdekiler şöyle.
Rusya’da Stalin’in bir zamanlar “Bizim yeri doldurulamazımız yok!” sözünü söylediğine inanılır. Ama aslında bunu söyleyen Stalin değil, 1912’de ABD başkan adayı Woodrow Wilson’dı. Ülkemizde yeri doldurulamazlar vardı ve var. Örneğin özel askeri şirket Vagner’in yeri doldurulamaz.
Yevgeniy Prigojin’in faaliyetlerini nasıl değerlendirirseniz değerlendirin, onun icadı devletin savaş gücünün önemli bir bölümünü oluşturuyor. Resmi verilere göre Rusya’nın 2023 yılında savunma ihtiyaçları için 4 trilyon 981 milyar 606 milyon ruble harcaması gerekiyor.
İşte Vladimir Putin’in 27 Haziran’da özel askeri şirket Vagner’in bütçesi hakkında söyledikleri: “Yalnızca Mayıs 2022’den Mayıs 2023’e kadar devlet, nakit bakım ve teşvik ödemeleri için Vagner şirketine 86 milyar 262 milyon ruble ödedi. Bunun 70 milyar 384 milyon rublesi doğrudan Vagner’e, 15 milyar 877 milyon rublesi ise teşvik ödemeleri olarak ödendi. Sigorta ödemeleri 110 milyar 179 milyon.”
Bu 200 milyar eder. Bu da kabaca beş trilyonun yirmi beşte birine denk geliyor. Rakamlar farklı ama aynı zamanda kolaylıkla karşılaştırılabilir. Ancak elbette asıl önemli olan harcanan paranın miktarı değil, nasıl kullanıldığı. Ve savaş gücü açısından çok etkili bir şekilde kullanılıyorlar. Bahmut’un ele geçirilmesi her şeyi anlatıyor. Vagner’in 23-24 Haziran’daki eylemleri de bunu gösteriyor. Vagner çok güçlü, disiplinli, motive ve etkili bir demir yumruk.
Rus devleti, dış dünyanın büyük bir kısmıyla ilişkilerinde ciddi bir kriz yaşadığı şu ortamda, bu demir yumruktan vazgeçmeden de yapabiliyorsa neden vazgeçsin?
Ve şimdi dikkatinizi verin. Eğer özel askeri şirket Vagner, Rus devleti için vazgeçilmezse, Yevgeniy Prigojin de Vagner için vazgeçilmez. Rusya’nın resmi iktidar ve güvenlik yapılarının başındakiler tek bir başkanlık kararnamesiyle kolayca görevden alınabiliyor. Yüksek makamda bir efendi vardı, bir başkası oldu. Hayat ve iş hiçbir şey olmamış gibi devam ediyor.
Yevgeniy Prigojin tarafından oluşturulan yapı söz konusu olduğunda ise durum oldukça farklı. Vagner Prigojin’dir ve Prigojin de Vagner’dir. Birbirlerinden azade var olamazlar ya da öyle olsa bile, keskin bir şekilde azaltılmış verimlilikle var olabilirler.
Aynı şekilde Vagner de Rusya olmadan ve Rus devlet bütçesi olmadan var olamaz. Diyelim ki şirket Belarus’a gidecek. Orada ne yapacak ve kimin parasıyla geçinecek? Bunun cevabı yok. Aslında böyle bir şey yok. Prensipte de olamaz.
Özel askeri şirket Vagner için para kaynağı olarak yalnızca Rus bütçesi uygun.
Vladimir Putin’in 23-24 Haziran’da yaşananların ülkenin idari sistemi açısından ne kadar travmatik olduğunun farkında olduğundan eminim. Putin’in 27 Haziran’da yaptığı konuşma da bu konuda hiçbir yanılsaması olmadığını gösteriyor: “Devlet meseleyi tümüyle devraldı ve tüm bu grubun parçası olan Concord şirketi aynı zamanda 80 milyar ruble kazandı. Ama umarım bu çalışmalar sırasında kimse bir şey çalmamıştır ya da diyelim ki daha az çalmıştır.”
“Umarım daha az çalmıştır,” devlet başkanının bu son derece samimi cümlesi çok şey anlatıyor. Özellikle de Kremlin’in efendisinin, askeri, siyasi, hukuki ve ahlaki açıdan her biri bir şekilde epeyce zor ve çetin olan tercihler arasında seçim yapmak zorunda olduğunun farkında olduğunu anlatıyor. Sonuç olarak, her şey bu “daha azın” boyutunu değerlendirmeye bağlı.
Putin bu değerlendirmeyi yaptı ve seçimini yaptı; bazı resmi normlardan ziyade pragmatizmden yana bir seçim (bu şekilde ifade edelim). Elbette Dmitriy Peskov’un 10 Temmuz tarihli beyanı hikâyenin sonu değil. Başta 24 Haziran’da yaşananların tekrarlanmayacağının garantisinin nerede olduğu olmak üzere çeşitli sorular cevapsız kalmaya devam ediyor.
Bu garantiler birilerinin sadakat güvencelerine indirgenemez (tabii ki bu da olmadan olmaz). Etkin bir devlette yönetim sistemi bu şekilde çalışmaz. Etkili bir devletteki yönetim sistemi kalkışma fikrini imkânsız kılar. Putin bunu çok iyi biliyor, hatta herkesten daha iyi biliyor. Ancak devlet başkanının bu bilgiye dayanarak başka neler yapacağı kamuoyuna pek de çabuk sirayet etmeyecektir.
Hasar kontrolü
10 Temmuz 2023
Bugün Putin’in Prigojin ile görüşmesine ilişkin haberlerin yarattığı şaşkınlığı görmek biraz komik, zira Putin’in Prigojin’e asi dediğini ve ardından onunla görüştüğünü söylüyorlar.
1. Hukuki açıdan bakıldığında, Prigojin artık bir isyancı değil, zira isyanın kanıtlarına ilişkin dava kapandı ve yeni bir dava açılmadı. Buna göre, devletin Prigojin’e karşı yeni bir hukuki talebi yok ya da henüz yok; tanıkların sorgulanması ve pilotların ölümlerine ilişkin kanıtların incelenmesi devam ediyor. Dolayısıyla bu tür toplantıların önünde herhangi bir hukuki engel bulunmuyor.
2. Siyasi ve tarihsel açıdan bakıldığında, kalkışma gerçeği ortadan kalkmadı ve tarih kitapları, Prigojin’in 23-24 Haziran’daki kalkışmasını yazacaktır. Ancak siyasi açıdan Putin ve Prigojin arasında yapılacak bir görüşme, 24 Haziran’da [Belarus Devlet Başkanı Aleksandr] Lukaşenko ve [FSB Direktörü Aleksandr] Bortnikov’un katılımıyla yapılan ve Prigojin’e genel güvenlik garantilerinin verildiği ancak Vagner paralı askerlerinin akıbeti, Prigojin’in işleri ve şahsi meseleleriyle ilgili soru işaretlerinin devam ettiği görüşmelerde ele alınmayan pek çok konuyu kapatmak için isteniyor. Devletin bir dizi alanda Prigojin’in yapılarına son derece bağımlı olduğu ve bunların aynı anda yok edilmesinin devlete ciddi zarar vereceği ortaya çıktı. Bu nedenle, Prigojin’in yapılarıyla işleyen çerçeveler revize ediliyor ve bu da devletin Prigojin’in yapılarını bir dizi alanda nazikçe değiştirmesine ve Prigojin’in işinin bir kısmını korumasına imkân veriyor.
3. 23-24 Haziran olaylarından sonra Putin, isyancılara taviz verme ya da Rostov ve Moskova oblastında kitlesel katliamlar yapma şeklinde devlet için bariz biçimde felaket olacak senaryolardan kaçınarak, yaşananların zararını en aza indirme sorununu çözdü. O sırada mevcut olan tüm seçenekler arasında, kayıpların en aza indirildiği (ölen pilotları kimse geri getiremese de), kalkışma tehdidinin ortadan kaldırıldığı ve devletin Vagner personelini kendi çıkarları doğrultusunda ama farklı koşullarda kullanma kabiliyetini koruduğu ortak amaca en az zarar veren seçeneğe başvuruldu. Bu nedenle, Vagner’in Rostov ve Moskova oblastındaki Rosgvardiya ile etkileşiminin nasıl sonuçlanacağını tahmin edemeyenler arasında hoşnutsuzluk söz konusu. O dönemde mevcut olan seçenekler arasında bu en kabul edilebilir olanı; siyasi uygunluk çerçevesinde çeşitli tavizler verilmesini gerektirdi.
4. Dolayısıyla Vagner özel askeri şirketi tasfiye edilmiyor, fakat 25 Haziran’da yazdığım gibi yeniden yapılandırılıyor. Aynı nedenlerle Prigojin ülke içinde serbestçe dolaşıyor; işlerinin bir kısmını Rusya’da sürdürecek, silahları ve parası kendisine iade edildi. Ve aynı zamanda, Prigojin ve Vagner paralı askerlerine, kitleler arasında daha önce devlet medyasının çabalarıyla büyük bir seviyeye yükseltilen popülaritesini düşürmek için devlet medyasında ambargo uygulanıyor. Patriot medya holdingi Prigojin’in elinden alınıyor, aslında tasfiye ediliyor, Prigokin iç politikadaki medya fırsatlarının çoğundan mahrum bırakılıyor ve siyasi hırsları —Savunma Bakanlığı ile yapılan hacimli sözleşmeler de dahil olmak üzere sözleşmelerinin bir kısmı ile birlikte— boşa çıkarılıyor.
5. Hiç kimse [Genelkurmay Başkanı General Valeryiy] Gerasimov ve [Savunma Bakanı Sergey] Şoygu’yu baskı altında görevden almayacaktır. Putin herhangi bir gerekçeyle tepede değişiklik yapmaya karar verse bile, bu değişiklikler sadece Prigojin’in kalkışmasından kaynaklanıyormuş gibi görünmediğinde yapılacaktır. Putin’in dışarıdan gelen baskılarla birini kovduğu herhangi bir vaka hatırlamıyorum. Dolayısıyla Şoygu ve Gerasimov’un medyada meydan okurcasına yer almaları, şu an için herhangi bir değişiklik planlanmadığını ve Şoygu ve Gerasimov’un görevlerini yerine getirmeye devam ettiklerini gösteriyor. General Sergey] Surovikin’in akıbetiyle ilgili hala bazı soru işaretleri var ama bence iyi olacak.
6. Vagner personelinin bir kısmı Belarus’a gidecek, bir kısmı Savunma Bakanlığı ile sözleşme imzalayacak, bir kısmı da istifa edecek. Bu süreç halihazırda devam ediyor. Ağır silahlar, bu silahları ilk etapta Vagnercilere sağlayan Savunma Bakanlığı envanterine iade edilecek. Milisleri ve ailelerini ilgilendiren tüm para konuları çözülecek. Prigojin’e nakit para iadesi, diğer şeylerin yanı sıra, Vagner milislerine ve komutanlarına yapılması planlanan ödemelerin yapılmasını amaçlıyor.
Genel manada planlanan şey bir hasar kontrol operasyonu. Putin’in Prigojin ile görüşmesinin pek çok kişi için sürpriz olması, yönetimin Prigojin’in kalkışmasından doğan sonuçların üstesinden gelme stratejisi konusunda pek çok “içeriden” kişinin ne kadar değerli olduğunu gösteriyor.
