Kış öncesi Ukrayna'nın elektrik sorunu

"Geçen yıl Rusları suçlayan Ukrayna halkı, bu yıl kesintiler için yerel yetkilileri suçlayacak."

Evgeniy Maloletka / AP

Çevirmenin notu: Rusya, geçen yıl 10 Ekim’de Ukrayna’nın elektrik tedarik ve dağıtım hatlarını hedef alan geniş çaplı ve uzun süreli bir kampanya başlatmıştı; o günden bugüne uygulama devam etmese de ülkenin elektrik problemi bir yıl öncesine göre çok daha yıkıcı olacak. ABD, Avrupa Birliği ve Dünya Bankası’nın geçtiğimiz dokuz ay boyunca Kievli yetkililere ülkenin elektrik üretim ve dağıtım sistemini onarmaları ve önümüzdeki kışa hazırlanmaları için sağladığı paranın büyük bir kısmının çalınmış olması, bu tahminin yüksek oranda gerçeğe dönüşeceğini gösteriyor.

Diğer yandan Readovka portalı, Rus hackerların Kiev Valiliğinin veri tabanına eriştiğini ve belgelerin “yolsuzluk ve başkentin savunma hazırlıklarına dair kanıtlar içerdiğini” aktarmış:

“Bugün Rus Solntsepek bilgisayar korsanları Kiev Bölge Konseyine başarılı bir saldırı düzenlediler; aralarında Ukrayna makamları tarafından kullanılan yolsuzluk planlarının kanıtlarının da bulunduğu belgeleri çıkardılar. Özellikle, bilgisayar korsanları tarafından çıkarılan materyaller, Kiev bölgesindeki kolluk kuvvetleri için şişirilmiş fiyatlarla teçhizat ve makine alımlarını ortaya koyuyor. […] Ukrayna’nın enerji altyapısına yönelik saldırıların etkinliğini değerlendiren analitik bir not dikkatimizi çekti. Kiev’e göre Ekim 2022’den bu yana 24 üretim tesisi hasar gördü ya da tahrip edildi. […] Görünüşe göre, Ukrayna’nın üretim kapasitesinin önemli bir kısmı saldırılar sırasında geri dönüşü olmayacak şekilde kaybedildi ve geri getirilemiyor. Bu nedenle Kiev’in ucuz ve hızlı bir ikame kaynağa ihtiyacı var. Analitik rapor, kaybolan kapasitelerin yerine yenilerini koymak için Ukraynalıların 1200 kadar bu tür tesise ihtiyaç duyacağını belirtiyor. Buna ek olarak, bu tesislerin kullanımı ışık ve ısıdan yoksun izole bölgelere elektrik sağlayacaktır.”

---

Ukrayna hükümeti kışa hazırlanmak yerine milyarlarca dolar çaldı

Olga Samofalova

Vzglyad

1 Kasım 2023

Ukrayna’da alarm çalıyor: bu kış elektrik kesintileri geçen kıştan daha ciddi olacak ve en iyisi otonom ısıtma sistemi almak. Ve bu kez Ukrayna sakinleri sorunlarından Rusya’yı değil, kendi yetkililerini sorumlu tutacaklar. Enerji altyapısını onarmak için ayrılan milyarlarca dolar, altyapı dışında her şeye harcandı.

Bu sorunun çözümünden sorumlu üç Ukraynalı üst düzey yetkili, bu kış elektrik kesintilerinin muhtemelen daha ciddi olacağını ve Ukrayna’da halkın tepkisinin artık bu kadar hoşgörülü olmayacağını söyledi. Geçen yıl Rusları suçlayan Ukrayna halkı, bu yıl kesintiler için yerel yetkilileri suçlayacak.

Ukrayna Başbakanı Denis Şmigal, kışa hazırlık için bütçe ayrılmasına rağmen, yaklaşan kışın ülkenin enerji sistemi için zor geçeceğini defalarca dile getirmişti.

Şmigal’a göre, yabancı ortaklar Ukrayna’nın enerji sektörünün restorasyonu için 2,3 milyar dolar tahsis etti. Bu para Dünya Bankası, Avrupa Yatırım Bankası, EBRD, ABD, Japonya, Kuzey Çevre Finans Kurumu, USAID (ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı) ve diğerlerinden geliyor. Ukrayna’nın ortakları ülkeye yüzlerce kargo enerji ekipmanı tedarik etti. Aynı zamanda Ukrayna’daki pek çok insan, gerekli onarımlar yapılmadığı için enerji altyapısının yeni ısıtma sezonuna hazır olmadığını belirtiyor.

Ukrayna’da yaklaşan ısıtma sezonu, tıpkı geçen kış olduğu gibi en az birkaç saatlik ve daha sonra bir gün kadar süren kesintiler de dahil olmak üzere sorunlar vaat ediyor. Hatta ülkenin bazı bölgelerinde ısıtmanın tamamen kapatılmasıyla ufak çaplı kıyametler bile yaşanabilir. Ukrayna Enerji Bakanlığı, halkı ısınma için otonom jeneratörler satın almaya çağırıyor.

Ukrayna açısından sorun, Rusya’nın altyapı tesislerine dönük saldırıları nedeniyle Ukrayna enerji sisteminin güvenlik marjının geçen yıl radikal bir şekilde azalmış olması. Bununla birlikte, Ukrayna’ya enerji sisteminin onarımı ve restorasyonu için oldukça fazla para ve ekipman tahsis edildi. Fakat şimdi Ukrayna’da bile bu paraların oldukça büyük bir kısmının hiçbir yere gitmediğinin farkındalar. Yani, onlara çok para tahsis edildi ve hiçbir şey yapmadılar. Bu dikkat çekici.

Hükümete bağlı Finans Üniversitesi ve Ulusal Enerji Güvenliği Fonu uzmanı İgor Yuşkov, “Yolsuzluk planlarına ve bu para ve ekipmanların çalınmasına katılan Ukraynalı yetkililer, Rusya’nın geçen yıl olduğu gibi sistematik bir şekilde Ukrayna enerji sistemine saldırmaya devam edeceğini düşünüyorlar. Böylece [yasa dışı olarak] satılan ekipmanlar Rus bombardımanı altında yok olabilir. Ancak Rusya Ukrayna’nın enerji sistemine yönelik saldırılarını durdurdu ve şu anki durum Ukraynalı yetkililerin ve enerji mühendislerinin hayatını zorlaştırıyor,” dedi.

İktisatçı İvan Lizan, “İlkbahar ve yaz boyunca Ukrayna, kendilerine ne kadar iyi para yardımı yapıldığı, her şeyi ne kadar iyi onardıklarıyla övündü ve hatta Polonya ve Avrupa’ya elektrik ihraç etmek için iddialı planlar tasarladı. Ancak temmuz ve ağustos ayları geldi, elektrik santralleri yıllık onarım dönemlerine girdi ve ihraç edilecek hiçbir şeyin olmadığı ortaya çıktı. Ukrayna’nın kendi içinde elektrik sıkıntısı vardı ve bu sıkıntı AB’den gelen elektrikle kapatılıyordu. Tüketimin en yoğun olduğu dönemde sanayi için acımasız tarifeler belirlendi. Gıda işleme işletmelerinin, iflas etmemek ve en azından bir tür üretim ekonomisini kurtarmak için akşamları buzdolapları dışında her şeyi kapatmayı tercih ettiği durumlar oldu,” ifadelerini kullandı.

Sorun şu ki, enerji altyapısının onarımına ayrılan para, bu altyapının onarımı dışında her şeye gitti. Lizan, “Aslında hiçbir şeyi onarmadılar. Sadece minimum hasarın olduğu termik santralleri onardılar. Onarımlar öncelikli değildi, zira anlaşılan o ki, Avrupa’dan elektrik satın almak varken neden kendi altyapınızı onarasınız ki diye düşündüler,” diye ekledi.

Dahası, altyapıyı onarmak için —ve uzman, üretim, ekipman, yedek parça vb. bulmak için— çok şey yapılması gerekiyor. Bunu yapmak o kadar kolay değil. Lizan, “Pek çok [elektrik] santrali hala Sovyet ekipmanlarıyla çalışıyordu ve bu tür türbinlerin, toplayıcıların, jeneratörlerin üretiminin Ukrayna'da hala korunmuş olması artık söz konusu değil,” diye konuştu.

Ona göre elektrik şebekelerinde de benzer bir durum söz konusu. Lizan, “Resmi olarak Ukrayna, Zaporojye Transformatör Fabrikasında ultra yüksek gerilim transformatörleri üretiyor ama fabrikanın ne durumda olduğu ve herhangi bir şey üretip üretemeyeceği tam olarak belli değil.  Yurt dışından yalnızca daha düşük gerilim sınıfındaki transformatörler teslim edilebiliyor. Yani, apartman avlularına ve vızıltılara kurulan üniteler şeklindeki küçük trafo istasyonları için. Bunlar durumu kurtarmaz,” dedi.

Genel manada ülkedeki enerji altyapısı, büyük ölçüde Ukrayna’nın çifte güvenlik marjı ile başlamış olması nedeniyle işlevini yerine getirmeye devam ediyor.

Lizan, “Ukrayna, Sovyet yıllarında 52 milyon insan ve ağır sanayi için bu altyapının inşa edilmiş olması sayesinde kurtulmuştu. Buna ek olarak, Ukrayna Cumhuriyeti diğer ülkelerin enerji sistemleri için bir tür güç bankası ya da yedekti. Fakat şimdi sanayinin bir kısmı kapandı, nüfusun bir kısmı gitti, elektrik tüketimi keskin bir şekilde azaldı. Bu nedenle, istasyonların düzgün bir şekilde onarılmadığı ortaya çıktı ve şimdi elektrik şebekelerinde güvenlik marjı yok. Şu anda ısıtma santrallerinin durumu hakkında sistematik bir bilgi yok ve savaşın başında daha da kötü durumdaydılar; son nefeslerine yaklaşmışlardı,” diye belirtti.

Lizan şöyle devam etti: “Ukrayna’da savaş başlamadan önce hem şebeke ağında hem trafolarda hem de üretimde kapasite eskimesi artıyordu. Rusya’nın saldırılarından sonra ise elektrik sistemi kapasitesinin sınırında çalışmaya başladı. Dolayısıyla, ağaçları deviren güçlü bir rüzgâr olduğunda, çok sayıda tüketicinin elektriği bir anda kesiliyordu. Yani, bir yerde elektrik kabloları koptu ve tüm yerleşim birimlerinin bağlantısı aynı anda kesildi. Bu sadece enerji kapasitelerinde artık yedeklilik olmadığını gösteriyor. Bu da altyapının geri kalanının kapasitesinin sınırında çalıştığı anlamına geliyor.”

İgor Yuşkov riskleri şöyle açıklıyor: “Her şey tükenmeye başladığında zincirleme bir reaksiyon tetiklenir: bir trafo merkezi yanarsa, bu diğer trafo merkezlerine daha fazla yük gitmesi anlamına gelir ve onlar da yanmaya başlar.”

Yuşkov’a göre Rusya, Ukrayna’daki tüm enerji tesislerine yönelik saldırıları kasıtlı olarak durdurdu: “Şu anki strateji, ısıtma sezonunun başında en savunmasız altyapı tesislerinin nerede olduğuna bakmak ve onları nokta nokta vurmak. Bu şekilde, sistemdeki diğer tüm üniteler devre dışı kalan ünitelerin ekstra yükünü kaldıramayacak hale geldiğinde kademeli bir kapanmaya neden olmak mümkün.”

Yuşkov, “İronik olan şu ki, vicdansız Ukraynalı enerji mühendisleri ve yetkilileri, çaldıkları parayı aklamak için Rusya’nın çatışmaları şiddetlendirmesine bel bağlamış durumdalar. Şimdi de bu saldırıların gerçekten gerçekleşmesi için dua ediyorlar,” diye özetledi.