Vagner'in kalkışmasından sonra Rusya neye gebe?
"Tüm bu karmaşanın ardından başladığımız yere geri dönebiliriz: Putin Moskova'da iktidarda, Ukrayna ise başarılması çok zor bir karşı taarruzla karşı karşıya."
Çevirmenin notu: Batı basınında paralı asker şirketi Vagner'in geçen hafta sonu gerçekleştirdiği başarısız darbe teşebbüsüne dair yazılanlar epey yüzeysel kalıyor. Bu alışıldık bir durum. Fakat Rusça basında Kremlin'e karşı daha fazla eleştirel ve somut değerlendirmelerin yer bulması da dikkat çekiciydi. Anglofon yazar ve uzmanlar arasında birkaç tane sivrilen ve kayda değer sayılabilecekleri de mevcut. Aşağıda tercümesi verilen yazıda, Quincy Enstitüsünden akademisyen Anatol Lieven, Vagner'in kalkışmasının Rusya Devlet Başkanı Putin'in şekillendirdiği siyasi sistemin akıbeti konusunda ortaya çıkardığı bazı soruları ele alıyor. Tercümesi verilen ikinci metin ise olayın sıcağı sıcağına yapılmış ve en yüksekten uçan değerlendirme olabilir. İngilizce içerik tüketenlere, Anatol Lieven'in Radio War Nerd ekibiyle yaptığı şu podcast yayını da faydalı olur.
Putin: Facia ama yarattığı sistem için vazgeçilmez mi?
Anatol Lieven, Responsible Statecraft
25 Haziran 2023
Vagner'in kalkışması sadece Putin'in rolünün değil, aynı zamanda inşa ettiği rejimin de dayanıklılığı konusunda ciddi soru işaretleri yarattı.
Devlet Başkanı Putin, bu hafta sonu Rusya'da tam olarak ne olduysa ya da ne olmadıysa ondan güçlenerek çıktı; yani on gün önceki durumuna kıyasla daha güçlü, ki bu da pek bir şey ifade etmiyor. Vagner Grubu'nun lideri Yevgeniy Prigojin ile Rusya Savunma Bakanlığı idaresi arasında aylardır kamuoyu önünde devam eden ihtilaf, Putin'in bu ihtilafı sona erdirme konusundaki yetersizliği ya da isteksizliği nedeniyle otoritesini sarsacak kadar tırmanmıştı.
Üç hafta önce Prigojin eleştirilerini Savunma Bakanı Sergey Şoygu ve Genelkurmay Başkanı Valeriy Gerasimov'dan rejime ve genel olarak elitlere kadar genişletmeye başladı ve Putin'in kendisini hedef almamaya dikkat etse de sözlerinin imaları yeterince açıktı. Prigojin'in saldırılarının rejime bu denli zarar vermesinin nedeni, hem Vagner'in Ukrayna'daki savaş sicilinin bir sonucu olarak Rusya'da kazandığı prestij hem de eleştirilerinin esasen doğru olmasıydı.
Şoygu ve Gerasimov Ukrayna'daki işgali korkunç bir beceriksizlik, umursamazlık ve sivil ölümleri ve acılarına kayıtsızlıkla planlamak ve yürütmekle kalmadılar, aynı zamanda her ikisi de 2012'den beri mevcut makamlarında bulundukları için, lojistik kaos, koordinasyon eksikliği ve Rus Silahlı Kuvvetlerinin genel olarak acınacak durumundan doğrudan şahsi sorumluluk taşıyorlar. Prigojin'in elitlerin yolsuzluğuna, zenginlerin vergi ve askerlikten kaçmasına ve son olarak -ve en çarpıcı olanı- işgali haklı çıkarmak için rejim tarafından (ve özellikle Putin'in kendisi tarafından) Ukrayna hakkında söylenen yalanlara dönük saldırıları da aynı derecede doğru.
Prigojin'in bu hafta sonu gerçekleştirdiği başarısız kalkışmanın, Almanca'da Flucht nach vorn - "ileriye doğru kaçış" olarak adlandırılan, başarı umudundan ziyade alternatiflerden ve mevcut durumdan duyulan korkudan kaynaklanmış olması muhtemel görünüyor. Prigojin'in, erken davranmadığı takdirde Şoygu ve Gerasimov'un silahlı kuvvetlerinin muazzam üstün gücünü kullanarak kendisini yok edeceğinden ya da belki de savaş alanında her zaman daha kolay olan suikastla öldürteceğinden korkmak için makul nedenleri vardı. Hepsinden önemlisi, Putin'in 14 Haziran'da Vagner'in Savunma Bakanlığı'nın tam kontrolü altına alınacağını açıklaması olabilir. Bu, Putin'in nihayet bariyerleri aştığını ve Prigojin'e karşı Şoygu ve Gerasimov'un yanında yer aldığını gösteriyordu.
Vagner'in Rus ordusundan sayıca ve silahça ne kadar üstün olduğu düşünüldüğünde, Prigojin'in sadece iki (birbiriyle örtüşen) başarı şansı vardı: Rus düzenli ordusundan yeterli sayıda askerin isyan edip Vagner'e katılması ve Putin'in sinirlerinin bozulup Prigojin'in taleplerine boyun eğmesi, hatta istifa etmesi. İkisi de olmadı.
Rus ordusunun sadakati açısından bakıldığında, cumartesi günü General Sergey Surovikin'in kalkışmayı kınaması ve Rus askerlerini kalkışmaya karşı direnmeye ve Vagner savaşçılarını görevlerine dönmeye çağırması önemli bir andı:
"Düşman, iç anlaşmazlıklarımızın daha da kötüleşmesini sabırsızlıkla bekliyor. Ülkemizin içinde bulunduğu bu zor zamanlarda düşmanlarımızın ekmeğine yağ sürmemelisiniz. Çok geç olmadan, Rusya Federasyonu'nun seçilmiş başkanının emirlerine acilen uyulması gerekmektedir."
Bu Surovikin'in hem Suriye'deki eski komutan ve Ukrayna'daki tek başarılı Rus general olarak kişisel itibarı nedeniyle hem de Prigojin'in üç hafta önceki açıklamalarında Gerasimov'un yerine atanmasını istemesi nedeniyle önemliydi. Prigojin, Surovikin'in ocak ayında Şoygu ve Gerasimov tarafından Ukrayna'daki genel komutanlık görevinden alınmasının onu (Suriye'deki komutanlığı döneminden beri yakın olduğuna inanılan) Vagner'i desteklemeye yönelteceğini varsaymış olmalı. O reddettikten sonra başka bir Rus generalin bunu yapması pek mümkün değildi.
Putin'e gelince, cesareti her zamanki gibi yerinde görünüyor. Cumartesi günü kalkışmayı ihanet olarak kınayan konuşması, de Gaulle'ün Nisan 1961'de Cezayir'deki Fransız generallerin darbesine cevaben yaptığı konuşmanın retorik ve ahlaki gücünden yoksun olsa da, iktidarda kalma, kuşku duyanları bir araya getirme ve kişisel otoritesini yeniden tesis etme konusundaki kararlılığını göstermek adına yeterince sert ve kararlıydı:
"Halkımızın yaşamı ve salahiyeti için, egemenliğimiz ve bağımsızlığımız için, bin yıllık geçmişe sahip bir devlet olan Rusya olarak var olma hakkı için savaşıyoruz," dedi.
Bununla birlikte, Vagner kalkışmasının arka planı (ve belki de sonu) Putin'in güç kullanma yaklaşımının bazı temel özelliklerini ortaya koydu. Eğitimi ve içgüdüsü gereği o bir asker değil, istihbaratçı. Tercihi her zaman mümkün olduğunda doğrudan askeri güç yerine acımasız ama dolaylı, yarı gizli ve yarı inkâr edilebilir yöntemleri tercih etmek oldu. Rejimi içindeki sertlik yanlıları tarafından uzun süredir ısrarla talep edilen Ukrayna'yı işgal etme konusundaki tereddüdü de bu yüzden. Bir "özel askeri şirket" olarak Rusya'nın Donbass, Suriye ve Afrika'daki hedeflerini yerine getirebilen ve Rus hükümetinin eylemlerine resmi mesafesini korumasına izin veren Vagner'e sponsor olması da bu yüzden.
İkinci olarak, Putin Batı'da mutlakiyetçi bir otokrat olarak görülse ve kendi iç propagandasında da öyle lanse edilse de, aslında çoğu zaman birbiriyle didişen bir devlet oligarkları topluluğunun başkanı olarak işlev gördü. Hatta "böl ve yönet" stratejisinin bir parçası olarak aralarındaki anlaşmazlıkları körükledi ve bu anlaşmazlıkları çözmek için -bu durumda epey gecikmeli olarak- ancak kamuoyu önünde patlak verip kendi otoritesini tehdit etme riskine girdiklerinde devreye girdi. Putin aynı zamanda devlet himayesinin dağıtımında da ustaydı, kendisine sadık kaldıkları sürece rejim içi anlaşmazlıklarda kaybedenlerin yine de hatırı sayılır bir servetle tazmin edilmesini sağladı.
Bu rejim ve bu hükümet biçimi devam edebilir mi? Her şey Ukrayna'da savaş alanında neler olacağına bağlı. Ruslar mevcut çizgilerini koruyabilirlerse, Putin yönetimi büyük olasılıkla ayakta kalacaktır. Bir başka büyük yenilgi ise muhtemelen sonunu getirecektir. Kişisel otoritesiyle ilgili olarak ilk soru, Prigojin'i bastıran Putin'in artık pek çok Rus askerinin arzu ettiği gibi Şoygu ve Gerasimov'u görevden almak için harekete geçip geçemeyeceği ya da bariz başarısızlıklarına ve suçlarına bakılmaksızın bu ve diğer yandaşlarına (Prigojin daha önce bunlardan biriydi) hala ayrılmaz bir şekilde bağlı olup olmadığı olacaktır. Zira Ukrayna'yı işgal etme yönündeki feci kararın ve Putin rejiminin yetkinliğinin genel anlamda gerilemesinin başat faktörlerinden biri, Putin'in etrafını giderek daha küçük bir yakın çalışma grubu ile çevreleme ve tavsiye için yalnızca onlara güvenme eğilimi oldu.
Son olarak, Vagner kalkışması ne kadar kısa ve başarısız olursa olsun, Putin'in prestijinin gelecek yılın başlarında (anayasaya göre) yapılacak seçimlerde yeniden devlet başkanı adayı olmamaya karar verecek ve bunun yerine (1999'da Devlet Başkanı Yeltsin'in kendisine devrettiği gibi) seçilmiş bir halefe devredecek kadar kötü bir şekilde zarar görüp görmediği konusundaki spekülasyonları kaçınılmaz olarak tekrar ettirecektir. Ancak, kalkışma Putin için kötü bir darbe olsa da, yarattığı siyasi sistem için şahsi olarak hayati öneminin altını bir kez daha çizmiş olabilir; bu da sistemdeki ortaklarının, onsuz kendi rekabetlerine barışçıl bir şekilde aracılık edemeyecekleri korkusuyla ona kalması için yalvarmalarına yol açabilir.
Zira Putin, Vagner'in Rus devleti için bir tehdit haline gelecek kadar yükselmesinde etkili olduysa, Vagner kalkışmasını kan dökülmeden ve olası bir iç savaş yaşanmadan hızlı bir şekilde sona erdirebilecek tek kişi de o olabilirdi. Soğuk Savaş'ın başlangıcında George Kennan, Komünist Parti otoritesinin sarsılması halinde Rusya'nın "bir gecede en güçlü toplumlardan birinden en zayıf ve en acınası toplumlardan birine dönüşebileceğini" öngörmüştü. Her ne kadar azalmış olsa da bugün Putin'in otoritesi için de bunun geçerli olup olmadığını merak etmek mümkün.
Stephen Kotkin ile söyleşi: Prigojin'in isyanı, Putin'in akıbeti ve Rusya'nın geleceği
Justin Vogt, Foreign Affairs
24 Haziran 2023
Stephen Kotkin, önde gelen Rusya tarihçilerinden biri ve Joseph Stalin'in üç ciltlik çok okunan biyografisinin yazarı (üçüncü cilt yakında çıkacak). Genel Yayın Yönetmeni Justin Vogt, bugün erken saatlerde kendisiyle son 24 saat içinde Rusya'da meydana gelen dramatik hadiseler hakkında konuştu. Bu söyleşi anlaşılırlık ve uzunluk açısından düzenlenmişti.
Dün, paralı asker teşkilatı Vagner'in lideri Yevgeniy Prigojin, Rus ordusuna karşı bir kalkışma başlattı ve Rusya Devlet Başkanı Vladmir Putin'in yönetimine doğrudan meydan okudu. Bugün öğleden sonra itibariyle Prigojin'in Moskova'ya doğru yürüyüşünü en azından geçici olarak durdurduğu görülüyor. Rusya'daki hadiselerin nereye doğru gittiğini tahmin etmek son derece zor. Durum değişken, henüz erken ve hemen bir sonuca varmak istemiyoruz. Yine de: Bu nasıl olmuş olabilir?
Prigojin doğaçlama yapıyor. Belki Moskova'ya doğru ilerleyişi durdurdu, ama şimdi ne olacak? Kışlalara döneceğiz, diyor. Tamam, ama hala yetkili o. Sen darbe diyorsun, ben darbe diyorum. Sen domates diyorsun, ben tomahto: her şeyi iptal edelim; ama sadece şimdilik.
Ancak Rusya'nın Rostov kent merkezindeki güney askeri karargahına girmeyi şimdiden başardı. Vagner karargâhı ele geçirdi ve bunu silahlarla değil, esasen akıllı telefonlarla yaptılar. Teknoloji bunu farklı bir oyun haline getirdi. Ukrayna'yı bir televizyon yapım şirketi yönetiyor ve bunu savaş zamanında muazzam bir başarıyla yapıyor. Prigojin'in enstrümanı Telegram. Putin internete girmemesiyle meşhur; anlaşılan sosyal medyadan anlamıyor. Büyük hata.
Buradaki dinamik potansiyel olarak bir bankanın batmasına benziyor. Silicon Valley Bank'in batışını aklınıza getirin: bu Twitter'ın desteğiyle yapılmış bir banka operasyonuydu. Rus ordusu sahada dağılmaya başlarsa, bu siyasi-askeri bir bankaya Telegram destekli bir operasyon anlamına gelecektir.
Eğer bu gerçekleşirse -ki bu muazzam bir "eğer "dir- Prigojin Ukrayna'nın hak ettiği hediye olabilir: Rusya'daki herkesin sadakatini test eden, Rus tarafında savaşanlar arasında savaşa gerçek desteğin çok az olduğunu ya da hiç olmadığını ortaya çıkaran ve hatta Moskova'daki işleri çözen Putin'e karşı önemli bir alternatif. Ukrayna'nın karşı taarruzu ilk on gününde zayıflıkları araştırdı; ne yazık ki Ukrayna'nın kendi zayıflıklarını araştırdı ve neredeyse her yerde bundan buldu. Fakat Ruslar silahlarını bırakır, kafaları karışır ya da moralleri bozulur ve evlerine dönerlerse bu hamle birdenbire tereyağında kıl çekmeye dönüşebilir. Ukrayna'nın karşı taarruzu uzun ve zor ihtimallerle karşı karşıyaydı; Putin'e yönelik bir iç tehdit Ukraynalıların gerçekten lehine olacak tek senaryoydu. Ve işte buradayız ya da olabiliriz.
Putin rejimini uzun zamandır "içi boş ama hala güçlü" olarak nitelendiriyorum. Siyasi bir alternatif olmadığı sürece ayakta kalmaya devam etti ve ediyor. Şimdi, rejimin ne kadar içi boş olduğunu görebiliriz. Putin farkında olmadan kendi rejimine yönelik bir stres testi başlattı. Ukrayna'ya yönelik saldırıyı eline yüzüne bulaştırmasıyla zaten gizemini kaybetmişti. Gizem bir kez kaybedildiğinde yeniden kazanılması neredeyse imkansızdır. Eski kral ve kıyafetleri klişesi. Hâlâ muazzam bir güce sahip ve bu gücün kökleri Praetoryan Muhafızları gibi kendi etrafında inşa ettiği yapılarda ve kendi inşa etmediği yapılarda -kendisi dışındaki siyasi alternatifleri yerle bir etmesinde ve halkı terhis etmek için uyguladığı şiddetli baskıda- yatıyor.
Tüm diktatörlerin korktuğu tek şey alternatiftir. Ve Putin, yıllarca alternatifleri bıkıp usanmadan bastırdıktan, kimsenin kendisini tehdit edemeyeceğinden emin olmak için yakın çevresine önemsiz kişileri terfi ettirdikten sonra, şaşırtıcı bir şekilde bir alternatifin oluşmasına izin verdi. Çimdikleyin beni...
Otoriter rejimler zorlu askeri ve güvenlik teşkilatları kurarlar, ancak bunlar lider tarafından, onları kontrol etmek ve kendisine bağımlı kılmak için kasıtlı olarak kendi aralarında bölünürler. Lider kasıtlı olarak onlara çakışan yetki alanları tayin eder, her fırsatta içlerindeki rekabeti artırır ve genelde arkasına yaslanıp keyifle izler. Fakat bu durumda Putin kendi düşmanını yaratmış oldu.
Bir süredir Putin'in dikkatini çekmenin, rejimini istikrarsızlaştırmanın yolunun içeriden bir haini, bir Rus milliyetçisini, Putin'in tabanına hitap eden ama Ukrayna ulusunun ve devletinin ayrı varlığını kabul eden bir şahsiyeti tespit etmek ve kullanmak olduğunu söylüyordum. Tercihen üniformalı bir hain. Ve Putin bize bir aday hediye etti.
Daha erken. Hüsnü kuruntulara kapılmamak için dikkatli olmalıyız. Rusya'daki darbelerin sicili berbattır. Küresel olarak neredeyse her darbe başarısız oluyor. İhtimaller uzun. Ama şimdi, en azından, ihtimaller var.
Peki Putin'in alternatifleri kimler?
Prigojin'i, cinayet ya da tecavüz suçlarından hapse atılmış ve ceza infaz kurumlarında bizzat silah altına aldığı bazı ölüm mangalarının komutanı olan bir serseri olarak görmek kolay. Kendisi de bazılarına göre dokuz yıl gibi uzun bir süre hapis yattı. Ancak bazı açılardan cazip olabilecek bir alternatifi de temsil ediyor: savaşın bir hata olduğunu kabul eden ve tamamen isteyerek ya da istemeyerek savaşı ya da en azından mevcut aktif aşamasını etkin bir şekilde sona erdiren otoriter bir Rus milliyetçisi. Putin'i tehdit edebilecek tek kişi budur ve Putin, tüm dünyanın izlediği videolarda gerçek zamanlı olarak ifşa olurken hiçbir şey yapmadı.
Prigojin beklenmedik bir aday gibi görünebilir. Fakat bazı açılardan onun mazisi Putin'inkinden daha makul. Her ikisi de St. Petersburglu ama Prigojin, hapis yatmış olmasına rağmen, entelijansiyadan geliyor. Annesi bir sanatçı; Londra'da bir galeri işletiyor. Putin'den daha iyi Rusça konuşuyor. Sosyal sınıf açısından Putin'in bir seviye üstünde. Ve Prigojin'in sanatsal yönü videolarında görülebiliyor. Sayı saymayı bilmiyor (matematiği berbat, videolarının bir başka ifşası). Ama özlü ve sivri sözcük dağarcığına, temposuna, sert adamlığına, yürekli Rus vatanseverliğine, Putin'in atadığı fırsatçılar, moronlar ve hırsızlara karşı doğruyu söyleyen kişi rolünü üstlenme kabiliyetine bakın.
Prigojin bir dereceye kadar [Rus muhalif] Aleksey Navalnıy'ın üstün video performanslarından ders almış gibi görünüyor. Navalnıy hala hayatta. Hapishanede, uydurma suçlamalarla yeniden cezalandırılmakla karşı karşıya. Hayatta olduğu sürece o da bir alternatifi temsil ediyor. Elbette çok farklı bir çizgide olan Rus milliyetçilerinden bir diğeri, ama aynı zamanda savaşın korkunç bir fikir olduğunu ve Rusya'ya zarar verdiğini yüksek sesle söyleyen biri.
Buna ek olarak Navalnıy, Putin'in yerine geçmesi muhtemel herhangi bir şahsiyet için, Navalnıy'ın kendisi bu kişi olmasa bile, yaptırımların kaldırılmasını sağlayan paha biçilmez bir karttır.
Putin işleri tersine çevirmek için ne yapabilir?
Putin, Vagner kuvvetlerini vurmak için hala sağlam olan güçlü hava kuvvetlerini kullanabilir. Rus hava kuvvetlerinin Moskova'ya giden Vagner güçlerini bombaladığı görülüyor. Putin'in Ukrayna'daki savaşı için Rusya'daki başlıca askeri merkez olan Rostov'da saklanan Prigojin'i vurmak radikal bir hareket olacaktır. Bunun sembolik önemini bir düşünün. Bununla birlikte, bir hava saldırısı ya da füze saldırısı bu muhtemel ayaklanmayı hızla sona erdirebilir. Hava kuvvetlerini kararlı bir şekilde ve kısa sürede kullanmazsa Putin durum üzerindeki kontrolünü kaybedebilir.
Prigojin Moskova'yı askeri olarak ele geçirecek ağır silahlara sahip değil. Rus hava kuvvetleri unsurları kendisine katılmadığı sürece hava kuvvetleri de yok. Moskova'yı alabilir ya da en azından görüşmeler ya da müzakereler için Moskova'ya girebilir, ama o da muhalefetle karşılaşmazsa. Bunun için Rus ordusunun -askerler ve subaylar- adamlarına ve kendisine ateş açmamayı seçmesi gerekir. Bu da FSB'nin (Federal Güvenlik Teşkilatı) ya da içindeki bazı unsurların öldürmek için ateş etme emirlerini yerine getirmekten kaçınmaya karar vermesi anlamına gelir. Dürüst olmak gerekirse bu pek mümkün görünmüyor. Ancak bunu tartışıyor olmamız bile ihtimalin sıfır olmadığı anlamına geliyor.
Putin Prigojin'e karşı hava kuvvetlerini kullanırsa, bu Putin için işleri daha da kötüleştirebilir. Kendi güçlerini bombalamış olur. Rostov Rusya'nın, Ukrayna'nın değil. Orada Rus çocukları var. Askeri karargâh kalabalık bir kentin merkezinde ve karargâhta sadece Vagner'in paralı askerleri değil, Rus askerleri ve subayları da var; onların da anneleri, babaları, kız ve erkek kardeşleri var. Putin böyle bir eylemi sansürleyemezdi, zira bütün mesele kendisinin yetkili olduğunu göstermek olurdu.
Putin'in dikkatleri başka yöne çekmek ve üstünlüğü yeniden ele geçirmek için radikal bir şey yapabileceğinden de endişe etmeliyiz. Kahovka barajını havaya uçurdu. Peki ya Zaporijya nükleer santrali? Putin onu patlatabilir ve Ukrayna'yı radyasyona maruz bırakabilir. Ukrayna'nın büyük bir kısmı uzun bir süre için yaşanmaz hale gelebilir; radyasyon, kirli sudan ya da Rusya'nın işgal ettiği Ukrayna'nın geniş alanlarına yerleştirdiği mayınlardan çok daha kötüdür. Ukrayna özel kuvvetleri Dinyeper Nehri'ni geçip nükleer santralin kontrolünü ele geçirmeyi defalarca denedi ve başarısız oldu.
Bunlar korkunç senaryolar.
Kıyamet önlenmedi ama ertelendi mi? Kıyamet yeniden mi planlandı? Bu sözleri söylediğime inanmakta güçlük çekiyorum. Putin kısa bir süre önce nükleer silahların kullanımına ilişkin hükümet politikasının Rus devletinin varlığının tehdit altında olduğu bir senaryo olduğunu yineledi. Kendi yönetimini Rus devletinin yönetimiyle bir tutuyor.
Elbette panik yaratmak ya da paniğe yol açmak istemiyoruz. Putin rejiminin Belarus'a taktik nükleer silahlar konuşlandırdığı yönündeki açıklamasının gerçek olup olmadığını bilmiyorum. Sadece bir tane konuşlandırmış olması yeterli. Eğer Belarus'tan bir taktik nükleer silah ateşlenirse, Rusya'ya karşı bir misilleme söz konusu olur mu?
Hatırlayalım: Putin Birleşik Krallık'ta hain olarak gördüğü şahıslara suikast girişiminde bulunduğunda, suikast timlerine tabancayla ateş ettirmedi ya da çaylarına arsenik attırmadı. Onlara polonyum, Noviçok kullandırdı. Bu da bir mesajdı; sadece hainleri nerede olurlarsa olsunlar öldüreceği gerçeği değil, aynı zamanda "nasıl" öldüreceği de bir mesajdı.
Putin'in tepkisi ne olursa olsun, elindeki kozu kaybetme riski var gibi görünüyor.
Bu iş çabuk bitebilir. Putin sağ kalmayı başaran biri. Rus devletinin risk altında olduğuna dair bir his, çeşitli rakip grupları onun etrafında toplayabilir.
Putin, Prigojin'e verdiği video yanıtında, 1917 gibi bir tehlike anından, Birinci Dünya Savaşı'nda Rus kuvvetlerinin başkomutanı Lavr Kornilov'un kuvvetlerini asayişi sağlamak adına, ama iç cepheyi daha da parçalamaktan başka işe yaramayan şekilde başkent St. Petersburg'a göndermesinden söz etti.
Ya da kısa bir süre sonra Aleksandr Kerenskiy'in Bolşevikleri susturmak ve tutuklamak için kuvvetler göndererek darbe teşebbüsünü önleme girişimini düşünün, bu Kerenskiy ve geçici hükümetinin önlemek istediği darbeyi harekete geçirmişti. Rus İmparatorluğu dağıldı. Eğer sert adamlar hemfikir olurlarsa, sadece Putin için değil Rusya için de eşdeğer bir tehlike anı algılarlarsa, ülkeyi kurtarmak için devleti kurtarabilirler.
İşlerin nereye gittiğini bilmek için neye ya da kime dikkat etmeliyiz?
Güvenlik Konseyi Başkanı Nikolay Patruşev'i izleyin. Pekin henüz yorum yapmadı; şimdi Şi Cinping'in Moskova'daki yarı-kukla rejimden başka bir alternatifi olmadığına karar verme zamanı olabilir. Eğer Putin düşecekse Şi, Batı dostu bir rejim gibi daha az arzu edilen alternatiflerin önüne geçmek isteyebilir. Bu Çin açısından potansiyel olarak derin sonuçlar doğurabilir.
Prigojin gibi büyük bir özel milisi yöneten Çeçen savaş ağası Ramzan Kadirov'u izleyin. Putin'e kesinlikle sadık olduğunu söylüyor ama Kuzey Kafkasya'da bir sorunun fitilini ateşleyebilir. Bakalım ciddi sağlık sorunları olan Kadirov Grozni'de ya da yakınında mı kalacak yoksa başka bir yerde rol oynamak için mi ortaya çıkacak? Görünüşe göre adamları Vagner'i bastırma işine karışmış durumda. Kadirov'un hırsları, inanılmaz bir şekilde, Moskova'ya yönelik oldu. Fakat Kuzey Kafkasya'yı tetiklemenin Güney Kafkasya, Suriye ve Rusya için geniş sonuçları olabilir.
Belarus'u da izleyin. Dengesiz Başkan Alekandr Lukaşenko, yazının duvarda asılı olduğuna karar verip aniden kaçmaya karar verebilir ve bu da daha fazla yankı uyandırabilir. Putin onu görevden alıp yerine başkasını getirmeyi bile deneyebilir. Ve kim bilir? Lukaşenko taraf değiştirip batıya bile dönebilir.
Son 24 saat içinde yaşananlar Putin'e bakışınızı değiştirdi mi?
İşin özü şu: şimdi sönmüş olsa bile, bir alternatifin ortaya çıkmasına imkân verildi. Tüm bunlar gerçek zamanlı olarak, videoda, aylar içinde gelişti. Putin daha önce müdahale etmedi ve işlerin bu noktaya gelmesine izin verdi. Şaşırtıcı. Ya tam bir beceriksizliğe düştü ya da medya makinesinin izin verdiğinden daha az operasyonel kontrole sahip. Ya da her ikisi de. Otoriterlik 101 dersinde daha iyi olmasını beklerdim. Bunun gerçek zamanlı bir tehdit olduğunu anlamasını beklerdim. Oyunlara son vermesini, rakiplerini kontrol etmek için birbirlerine düşürmesine son vermesini beklerdim, zira bu kendisi için tehlikeli hale gelmişti. Onu gözümde fazla büyütmüşüm. Yine de şimdi tam tersi bir hata yapıp onu hafife almak istemem.
Burada doğru tarihsel paralellik nedir?
Daha önce 1917'den bahsettim, zira Putin'in kendisi 1991'deki Sovyet çöküşünü değil, bunu çağrıştırdı. Fakat benim için dikkat çekici olan sadece uzak mazinin ürkütücü hissi değil, aynı zamanda teknoloji ve medya devrimi. Bu savaşı yöneten Ukraynalı televizyon prodüksiyon şirketine bakıyorum, burada ABD'deki 6 Ocak oturumlarının prodüksiyonuna bakıyorum -Liz Cheney'nin oturumları güçlü bir etkiyle bir televizyon yapımcısı tarafından yönetildi- ve "Ulusal güvenliği en etkili şekilde şimdi böyle yapıyorsunuz: akıllı telefonlarla, videolarla, memlerle," diye düşünüyorum. Tüm o yazılı ve e-postayla gönderilen politika özetleri, genişleyen ulusal güvenlik bürokrasilerini oluşturan müdürler ve yardımcılarının tüm o toplantıları, tüm o casusluk ve gizlilik ve arkada bıçaklama ve bingo: Telegram ve bir çift başparmak.
Ukrayna bundan faydalanabilir mi?
Ukrayna'nın 7-11 benzeri yerlerde çalışan bir grup adamı alıp, birkaç ay boyunca dünyanın en sofistike silahlarını nasıl kullanacakları konusunda eğitip, onları görebileceğiniz en ağır tahkim edilmiş mevzilere karşı cepheden saldırıya göndereceğine ikna olanlar arasında değildim. Yani, düşmanın tam olarak nereye saldıracağınızı bildiği ve hazırlanmak için fazlasıyla zamanı olduğu ve inatla hazırlandığı bir saldırı düzenleyin.
Ukrayna tarafında, herhangi bir ordu için en zor şeylerden biri olan çoklu silahlı harekatlarda çok sayıda iyi eğitimli birlikler yok ama çoğunlukla, tüm cesaretlerine ve iradelerine rağmen, kendi hataları olmaksızın, çok zor bir görev verilen siviller var. Ukrayna'nın yeni eğitilen tugaylarının tamamı henüz harekete geçmedi. Yine de şu ana dek etkileyici bir performans sergiledikleri söylenemez. Evet, Ukrayna'nın henüz F-16'sı yok; onların da gelmesi bekleniyor. Ancak havacıların Rusya topraklarından ateşlenen S-300 ve S-400'lere karşı bu uçaklarla nasıl başarılı bir şekilde görev yapabilecekleri beni aşıyor.
Savunmadaki Rus kuvvetlerinin helikopter savaş gemilerini çok etkili bir şekilde kullanmayı öğrendiklerini ve adapte olduklarını izliyoruz. Bu olmamalıydı ama bazı analistleri şaşırtmış gibi görünüyor. Rus mayınları bol miktarda ve ölümcül ve biraz sofistike bir şekilde ve muazzam miktarda kullanıldı.
Peki ya Prigojin Rus ordusunu dağıtmayı başarırsa? Ya Moskova'daki rejimi istikrarsızlaştırmayı başarırsa? Ya öldürülse bile, istikrarsızlaşma ve parçalanma bir şekilde, bir dereceye kadar yine de sonuçlanırsa? Bu Ukrayna'nın hak ettiği, kahramanlık ve fedakarlıklarının fazlasıyla hak ettiği bir hediye olabilir. Bu senaryo -savaştan vazgeçen Rus milliyetçisi- Ukrayna'nın bir tür zafere giden en kestirme yoludur. O zaman elbette Kırım meselesi gündeme gelecektir.
Washington ve NATO müttefiklerinin ne gibi alternatifleri var? Sadece bekleyip görmek mi?
Eğer Washington, NATO ve Ukrayna, Prigojin ile işbirliği içinde Prigojin'i destekliyor olarak görülürse, bu durum Prigojin'in saldırganlığa bir son verme şansının altını oyabilir. Dolayısıyla, Kiev'den en ufak ağız ucuyla yapılan yorum, Washington ve Brüksel'de dilini ısıran bir itidal ile, olayın gelişmesine imkân vermek doğru bir tepki oldu.
Elbette perde arkasında 7/24 her şey çok yakından izleniyor ve yoğun bir istişare süreci yaşanıyor. On iki saat, 24 saat, 36 saat tırnak yeme. Fakat tüm bu karmaşanın ardından başladığımız yere geri dönebiliriz: Putin Moskova'da iktidarda, Ukrayna ise başarılması çok zor bir karşı taarruzla karşı karşıya.
