Rusya'nın "Aile Yılı" ve demografi problemi
"Doğal nüfustaki yıllık düşüş, 2021 gibi yıllarla kıyaslandığında yavaşlamış olsa da Rusya, sosyo-ekonomik açıdan üzücü anti-rekorlar kaydetmeye devam ediyor."
Çevirmenin notu: Adil Rusya partisi milletvekili Dmitriy Gusev, geçen yılın kasım ayında Rusya parlamentosunun alt kanadı Duma’da yaptığı konuşmada “acil bir meseleye” değinerek şunları söylemişti:
“[…] Devlet Başkanı Vladimir Putin, Rusya’nın 2030 yılına kadar olan kalkınma hedeflerini belirledi. Devlet Başkanı, halkın tasarrufunu milli kalkınmanın ana hedefi olarak görüyor. Ancak bu alanda hala tek bir yasamız yok. Rusya’nın bu türden, hedefleri net bir şekilde ortaya koyacak ve bu hedeflere ulaşılmasını sağlayacak bir yasaya ihtiyacı var.”
Gusev, Rusya’nın bugün ölmekte olduğunu vurguladı ve rakamlara işaret etti:
“1991’den 2022’ye kadar ölüm oranı doğum oranını 12 milyon kişi aştı;
— doğum oranı 1990’da 1,9 milyon çocuktan 2022’de 1,3 milyona düştü,
— Doğurganlık oranı aynı dönemde 2’den 1,4’e geriledi,
— Doğurganlık çağındaki kadınların sayısı yüzde 40 oranında azaldı,
Rosstat’a göre 2035 yılına kadar nüfus 12 milyon kişi azalacak;
— 2050 yılına kadar Rusya’nın yerli nüfusu 110 ila 115 milyon kişiye düşecek.”
Geçen haftalarda Putin, Federal Meclis’teki konuşmasında “Aile Yıı” ilan edilen 2024’te alınan “tedbirlere” dair bir dizi bilgi paylaştı.
Rusya’nın Aile Yılı
Moskova nihayet Rusya’nın demografik krizini ciddiye mi alıyor?
Riley Waggaman
1 Mart 2024
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, perşembe günü yoksulluğu azaltmaya yönelik yeni bir federal programın başlatıldığını ve bilhassa geniş ailelerin yaşam koşullarının iyileştirilmesine önem verileceğini duyurdu.
Putin, girişimin geniş ailelerdeki yoksulluğu 2030 yılına kadar yüzde 12’ye düşürmeyi hedeflediğini söyledi. Geniş ailelerdeki yoksulluk oranı (yakın tarihli bir devlet başkanlığı kararnamesinde 3 ya da daha fazla çocuklu aileler olarak tanımlanmıştı) şu anda yüzde 30’un üzerinde.
Rosstat, 2023’ün üçüncü çeyreğinde yoksulluk sınırını 14,392 ruble (158 dolar) olarak hesapladı. Bu sınır işgücündeki kişiler için biraz daha yüksek (15,592 ruble), çocuklar (14,152 ruble) ve emekliler (11,876 ruble) için ise daha düşük. Toplam hane geliri, ailedeki kişi sayısına bölündüğünde, ikamet edilen bölgede belirlenen geçim düzeyinin altındaysa, geniş bir aile düşük gelirli olarak kabul edilir.
Rusya Devlet Başkanı ayrıca hükümetine doğum oranlarının düşük olduğu bölgeler için en az 75 milyar ruble ek bütçe tahsis etmesi talimatını verdi. İlave olarak, 2026 yılında sona erecek olan bir doğum sermayesi programının en azından 2030 yılına kadar uzatılmasını önerdi.
Sonbaharda Putin, 2024 yılını Rusya Federasyonu’nda Aile Yılı ilan ederek “ailenin korunmasına” ihtimam gösterecekmiş.
Aile Yılı’nın bazı yönleri muhafazakâr/yurtsever yorumcular tarafından memnuniyetle karşılanmış olsa da girişim, bazılarının umduğu radikal siyasi u dönüşünün gerisinde kaldığı için şimdiden eleştirilere maruz kalıyor.
Demografiye yeni bir yaklaşım mı?
Kasım ayında Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, “ailenin korunması ve geleneksel aile değerlerinin muhafaza edilmesi alanında devlet politikasının yaygınlaştırılması” konulu bir kararname imzaladı. 2024 yılını Aile Yılı ilan eden Putin, Başbakan Yardımcısı Tatyana Golikova’yı önümüzdeki yıl için bir “ana faaliyetler planı” düzenlemekle görevli komisyonun başkanı olarak atadı.
Sağlık Bakanı ve eski DSÖ Yönetim Kurulu üyesi Mihail Muraşko, RT Genel Yayın Yönetmeni Margarita Simonyan ve Dijital Kalkınma Bakanlığı Başkanı Maksut Şadayev gibi halk sağlığı ve dijitalleşme alanındaki en büyük isimler Golikova’nın heyetine katıldı.
Kendi çocuğu olmayan Golikova, on yıldan uzun bir süredir Rusya’daki demografik politikayı şekillendiriyor ve bunun sonuçları da endişe verici.
Nakanune.ru’nun 21 Şubat tarihli haberine göre, Aile Yılı organizasyon komisyonu başkanlığına atanması “bazı uzmanlar arasında aile politikasının bir şekilde değişeceğine dair şüpheler uyandırıyor”.
Muhafazakâr yayın organı Katyusha.org da benzer şekilde Golikova’nın atanmasından hoşnut olmadı. Yayın, ocak ayında şöyle yazmıştı: “[Aile Yılı’nın] uygulanması, faaliyetleri aile yanlısı olarak adlandırılamayacak olan Başbakan Yardımcısı Tatyana Golikova’nın şahsi kontrolü altında olacak.”
Golikova, sağlık ve sosyal kalkınma bakanı olarak (2007-2012) Rusları, etkinliği kanıtlanmamış eski ilaçlar listesinde yer alan Arbidol adlı bir ilacı alarak kendilerini “domuz gribinden” korumaya çağırmıştı. Golikova’nın eşinin bir arkadaşı ve iş ortağına ait Pharmstandard adlı ilaç şirketi tarafından üretilen Arbidol, Rusya’nın federal yedek ilaç stoku için de toplu olarak satın alınmıştı.
Golikova daha sonra sayıştay başkanı (2013-2018) olarak devlet vergilerinin yönetiminden sorumlu oldu. Mayıs 2018’de sosyal politikalardan sorumlu başbakan yardımcısı olarak atandı ve Rusya’yı büyüyen demografik çukurundan çıkarma görevi verildi.
Golikova, kendi nezaretinde Rusya’nın beş yıl içinde nüfus düşüşünü tersine çevirmeye başlayacağını öngördü: Ocak 2019’da “Doğal nüfus azalması nedeniyle ortaya çıkan olumsuz eğilimin 2023-2024 yıllarında değişmeye başlamasını bekliyoruz,” dedi. O yıl, ülkenin doğal nüfus düşüşü 259 bin kişiye ulaşarak on yıldan uzun bir süredir kaydedilmeyen bir can kaybına neden oldu.
Nisan 2020’de, hükümetin Koronavirüs İnsidansını Kontrol Eden Koordinasyon Konseyinin eş başkanlığına getirildi. 2021 yılı sonuna kadar Rusya hükümeti, “yeni koronavirüs” tedavisi için onaylı ilaçlar listesine alınan Arbidol’den daha fazla satın almak için on milyarlarca ruble harcadı. (Arbidol, Eylül 2021’de Sağlık Bakanlığının onaylı Kovid ilaçları listesinden çıkarıldı ve yerini remdesivir aldı).
Rusya, 2021 yılında demografik açıdan bir rekora imza attı: Ülke, Büyük Anayurt Savaşı’nın sonundan bu yana görülmemiş bir can kaybıyla, 1 milyonun üzerinde doğal bir nüfus azalması yaşadı.
Aynı yıl Golikova, Demografi, Göç ve Bölgesel Kalkınma Enstitüsü Denetleme Kurulu Başkanı Yuri Krupnov tarafından “ölüm kraliçesi” olarak taçlandırıldı.
Sosyal yardımlara dair sorular
Putin, 23 Ocak’ta düzenlenen Aile Yılı açılış töreninde, üç veya daha fazla çocuğu olan tüm aileleri “geniş” olarak tanımlayan bir kararname imzaladığını açıkladı. Daha önce, “geniş” bir ailenin nasıl tanımlanacağına bölgeler karar veriyordu; bu da hanelerin ülkenin farklı bir bölgesine taşınmaları halinde bu statüyü ve buna bağlı yardımları kaybedebilecekleri anlamına geliyordu.
Avantajlar bölgelere göre değişmekle birlikte, Rusya’daki geniş aileler diğer avantajların yanı sıra tercihli ipotek, vergi iadesi, ücretsiz okul yemekleri ve toplu taşıma araçlarında indirim gibi haklara sahip.
Kararname aynı zamanda eleştirilere ve kafa karışıklığına yol açan bir dil de içeriyordu. Putin’in talimatı, Rusya’daki geniş aileler için birleşik bir dijital veri tabanı oluşturulması çağrısında bulunuyordu ki bu muhafazakâr yorumcuların hoşuna gitmeyen bir hükümdü.
Üç veya daha fazla çocuklu ailelere “süresiz” geniş hane statüsü vaat eden kararname, geniş ailelere yönelik sosyal yardım tedbirlerinin “en büyük çocuk 18 yaşına veya tam zamanlı eğitime tabi olmak kaydıyla 23 yaşına ulaşana kadar” uygulanacağını da öngörüyordu.
Popüler muhafazakâr aktivist Aleksandra Maşkova-Blagih, Telegram’da “Çok çocuklu aileler için, en büyüğün 18. doğum gününde sona eren yardımlarla süresiz statü mü? Üzgünüm ama kimin buna ihtiyacı var ki?” diye yazdı.
Rusya Federasyonu Birinci Çalışma ve Sosyal Koruma Bakan Yardımcısı Olga Batalina, 26 Ocak’ta yaptığı açıklamada Putin’in talimatının geniş aileler için “süresiz” statünün yanı sıra çocukların yaşına bakılmaksızın belirli yardımları güvence altına aldığını bildirdi.
Fakat “süresiz statünün” “süresiz yardım” anlamına gelip gelmediğine ilişkin sorular devam etmekte olup, devlet medyası bile bazı destek tedbirlerinin en büyük çocuğun yaşına bağlı olabileceğini öne sürüyor.
Yasama girişimleri
Milletvekilleri de Aile Yılı hedeflerine ulaşmak için çalışıyor. Komünist Parti’den Devlet Duması milletvekilleri, 24 Ocak’ta geniş aileler için kişisel gelir vergisinin kaldırılmasına ilişkin bir yasa tasarısı sundu.
Bir başka yasa tasarısı ise geniş ailelere devlete ait birer arsa verilmesini öngörüyor. Her iki yasa tasarısı da —Rusya’daki ailelere yardım etmeyi amaçlayan diğer bazı yasa tasarılarıyla birlikte— halen değerlendirme aşamasında.
Şubat ayında Putin, bir işverenin 16 yaşından küçük çocuğu olan bekâr bir ebeveyni işten çıkarmasını yasaklayan bir yasa imzaladı. Yasa daha önce 14 yaşında bir çocuğu olan bekâr bir ebeveynin işten çıkarılmasını yasaklıyordu.
Diğer girişimler ise daha sembolik nitelikte oldu.
Aile Yılı’nın başlangıcı münasebetiyle Duma Aileyi Koruma Komitesi Birinci Başkan Yardımcısı Tatyana Butskaya, 23 Ocak’ın Rusya’da Geniş Aileler Günü olarak kutlanmasını teklif ederken, Duma Başkanı Vyaçeslav Volodin de milletvekillerini geniş aileler yaratma konusunda örnek teşkil etmeleri için “kendilerinden başlamaya” teşvik etti.
“Henüz başarılı olamadığımız husus demografik özellikler”
2024’e on ay kala, Aile Yılı’nın Rusya’daki sosyoekonomik koşulları iyileştirip iyileştirmeyeceğini değerlendirmek için henüz çok erkendi. Ancak radikal siyasi değişiklikler olmadan Rusya’nın demografik krizini tersine çevirmek neredeyse imkânsız bir görev olacak.
Ocak ayında Rosstat, önümüzdeki 20 yıl içinde nüfusun 12 milyon kişi azalacağını ve Çeçenistan ile Dağıstan’ın doğal nüfus artışında lider olacağını hesapladı.
Doğal nüfustaki yıllık düşüş, 2021 gibi yıllarla kıyaslandığında yavaşlamış olsa da Rusya, sosyo-ekonomik açıdan üzücü anti-rekorlar kaydetmeye devam ediyor.
2023 yılı boşanma sayısında önceki rekorları kırarken, doğum oranı 1990’lardan bu yana görülmemiş seviyelere geriledi.
Geçtiğimiz yıl basın mensuplarına konuşan Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov, “demografi konusunda henüz başarılı olamadıklarını” itiraf ederek, soruna hemen çözüm getirecek “her derde deva bir ilaç ya da sihirli bir değnek” olmadığını da sözlerine ekledi.
Rusya içindeki yurtsever sesler, ülkenin karşı karşıya olduğu krizin hükümetin yıllardır süren eylemsizliğinin bir sonucu olduğunu iddia ediyor. Roskomnadzor’a bağlı Kamu Konseyi üyesi, Aileyi Koruma Kamu Ombudsmanı Uzman Enstitüsü Başkanı ve Katyusha.org Genel Yayın Yönetmeni Andrey Çiganov, yakın zaman önce verdiği bir mülakatta Rusya hükümetinin son otuz yıldır ailelerin ihtiyaçlarını “dikkate almadığını” ifade etti:
Çiganov, “Herkes küresel anlaşmalarla, transatlantik koridorlarla meşguldü ve [ailenin korunması] bilinçlerinin periferisindeydi. Aynı Duma’da aile politikalarının muhalefet partilerinin alanı olarak görülmesi tesadüf değil, zira görünüşe göre iktidardaki nomenklatura bunun tali olduğunu düşünüyordu,” dedi.
Bir şeylerin değişebileceğine dair hala umut var. Nakanune.ru, hükümetin demografik yaklaşımını son derece eleştirmekle birlikte, Aile Yılı’nın başarısız sosyo-ekonomik politikalardan bir sapma ihtimali sunduğunu belirtti:
“Temel konularla —medya politikası, manevi bileşen—başlayıp iktisadi yaklaşımları değiştirirseniz, sosyal alanı geliştirirseniz, ki bu elbette bir yılla sınırlı kalamaz, ülkeyi ‘yok olma’ durumundan çıkaracak evrensel değişimlere başlarsanız, Aile Yılı için beklentiler iyi olur.
2024’te bu mümkün, zira o yıl aynı zamanda seçim yılı. Uzmanlar, seçimlerden sonra, aileler için elverişli bir ortam yaratmak için yeterince çaba göstermeyen ve nüfus artışını sağlamayan karar mercileri arasındaki personel politikasının gözden geçirilmesini bekliyor.”
