Rublede değer kaybı: Sebepler ve sonuçlar, kazananlar ve kaybedenler

"Bir diğer husus da zayıf rublenin imalat sanayini destekleyebileceği. Başbakan Mihail Mişustin’e göre bu yıl Rus ekonomisindeki büyümenin temel itici gücü bu."

Rusya’da ruble düşüşte ve “mali blokun” yetki sahipleri durumu kontrol edemiyor, ya da öyle söyleniyor.

Devalüasyon birkaç haftadır istikrarlı olarak devam ediyor. 6 Temmuz’da dolar ve avro, sırasıyla 93 ruble ve 102 ruble olmak üzere yeni rekorlar kırdı. Aynı zamanda, “Tatar Kızı” Merkez Bankası Başkanı Elvira Nabiullina dalgalı döviz kurunu “iyi bir şey” olarak nitelendirerek bu sayede yerel ekonominin dış şoklarla daha iyi başa çıkabileceğini belirtti.

2023’te doların ruble karşısında yaklaşık yüzde 75, Türk lirası karşısında ise sadece yüzde 55 oranında artması dikkat çekici. Durumun bu şekilde devam etmesi halinde bir yıl sonra dolar 150 rubleden işlem görebilir.

Petrol piyasasındaki durumun etkisi

Yaşananların etkenlerinden biri de “petrol piyasasındaki durum.” Rusya, G7’nin petrol ambargosundan sonra tedarikini Doğu’ya —Hindistan ve Çin’e— yönlendirip hem indirimli fiyattan hem de “dolarsızlaşma” kampanyası dahilinde ticareti yerel para birimlerinde yapmıştı.

Bu durum yeni sorunlara yol açtı. Hindistan ile ticaret, uluslararası işlemlerde pek de rahat bir para birimi olmayan rupi ile yapılıyor. Buradaki enayiliği anlamak açısından Duma Enerji Komisyonu Başkan Yardımcısı Sergey Levçenko’nun mart ayında Svobodnaya Pressa’ya verdiği mülakat faydalı olabilir:

“Svobodnaya Pressa: [Moskova] şu anda tüm hidrokarbon boru hattımızı, hadi öyle diyelim, doğuya, Çin ve Hindistan’a doğru konuşlandırıyor. Saklayacak bir şey yok: Bu durumdan faydalanacaklar, indirim isteyecekler vs. Yani bu iç ekonomimiz için çok acı verici olacak. Bu tür korkular haklı mı?

Levçenko: Kesinlikle haklı... Uzun zamandır sadece Batı’nın değil Doğu’nun da periferisi olmaya çalışıyoruz... Ülkemizde sadece hidrokarbonlarımızın yardımıyla başkalarına hizmet ettiğimiz bir durum yarattık.”

Bunlara nakliye maliyetlerinin artması faktörü de eklenebilir.

“Dondurulan” rezervler ve Merkez Bankası idaresi

Rusya Merkez Bankası ve Maliye Bakanlığı ve başlarındakiler Rusya’nın 300 milyar dolar ederindeki yurt dışı varlıklarının dondurulması hadisesinden bu yana hedefteler, haklı olarak.

Bu süreç bir hata eseri değildi.

ABD Hazine Bakanlığı, bu adımı “dondurma” olarak tanımlamıştı:

“[…] Bu eylem, Rusya Federasyonu Merkez Bankası’nın Amerika Birleşik Devletleri’nde ya da nerede olursa olsun ABD’li şahıslar tarafından tutulan tüm varlıklarını etkin bir şekilde hareketsiz hale getirmektedir... ABD bu eylemi tek başına gerçekleştirmemiştir. 26 Şubat 2022 tarihinde ortaklarımız ve müttefiklerimiz, Rusya Federasyonu Merkez Bankası’nın uluslararası rezervlerini ABD yaptırımlarının etkisini zayıflatacak şekilde kullanmasını engelleyecek kısıtlayıcı tedbirler almayı taahhüt etmiş ve Avrupa Birliği de dün gece kendi kısıtlamalarını uygulamaya koymuştur. Eylemlerimiz Ukrayna’ya yönelik küresel desteği ve Rusya’nın tehditkâr, otoriter yöneticilerini iğrenç eylemlerinden sorumlu tutma kararlılığını göstermektedir.”

Washington’un attığı adımın orta vadedeki etkisi, Çin ve Suudi Arabistan gibilerinin ABD rezervlerinden milyarlarca dolarlık çıkış yapması ve ABD Hazinesi’nin borç servisi maliyetlerinin zamanla artmaya devam etmesi oldu.

Nabiullina’nın rezervleri koruyamaması ve bunu yapmak için zamanı varken sermaye çıkışı kontrolleri uygulamamasının ardındaki niyetin ne olduğu tartışmalı. Nitekim 2 Mart 2022’de Bloomberg’e konuşan “konuya aşina bilgi sahibi kaynaklar” Nabiullina’nın istifa edeceği bilgisini tebliğ ettiler.

Alt kademe Rusya Merkez Bankası personeli olduğu belirtilen kaynaklar, “işgalden bu yana geçen haftalarda umutsuzluğa kapıldıklarını, Rusya’nın dünyayla bağlantısı kesildiği için piyasa odaklı beceri ve deneyimlerinin çok az işlerine yarayacağından korktukları bir kurumda kapana kısılmış gibi hissettiklerini” söylediler.

Bu arkadaşların beceri ve tecrübe derken neyi kastettikleri belli: IMF, Dünya Bankası’ndan aldıkları aferinlerden söz ediyorlardı. Neticede Nabiullina, Wall St. bankerlerinin çantacıları ve Yeltsin’in özelleştirme şefi Anatoliy Çubays ve Aleksey Kudrin’in adamıydı. Veya Avrasya Ekonomi Birliği’nin makroekonomik politikalardan sorumlu yetkilisi Sergey Glazyev’in ifadesiyle:

“[…] Akıllarıyla hareket etmiyorlar. IMF’nin zihniyetine göre yaşıyorlar. Ve IMF, ABD Hazinesinden para alıyor. IMF metodolojisi bir Amerikan ürünü. Amerikan çıkarlarına hizmet eder. IMF ekonomik büyümenin ortağı değildir. Batılı şirketlerin çıkarlarına sadık bir gözetim ve polislik kurumudur.”

Düşük faiz oranı talep eden askeri-sınai blokun lobi faaliyetleri başarısız oldu ve 18 Mart 2022’de Devlet Başkanı Vladimir Putin, Nabiullina’yı üçüncü bir beş yıllık dönem için aday gösterdi. Devlet Duması 21 Nisan 2022’de adaylığı onayladı.

Yeni Gosplan talep edenlerin hüsrana uğramasının ardından, savaşın beraberinde getirdiği gizlilik mecburiyetleri Nabiullina’nın Kremlin’in emirlerine, özellikle de Kremlin’in yeniden atanmasıyla aynı zamanda onayladığı sermaye kontrollerinin uygulanmasına ilişkin verilere erişimi kapattı. Ocak 2023’teki sermaye çıkışı, Temmuz 2022’deki savaş sonrası zirvesinden ciddi ölçüde düşük ama Ocak 2020 ve Temmuz 2021’deki, yani savaş öncesindeki seviyelerinden daha yüksek görünüyor.

Aşağıda tercümesi verilen makalede, Nabiullina’nın adımları ve mevcut devalüasyonun hedefine dair bir inceleme yapılırken kimin kazanıp kimin kaybettiği konusunda ipuçlarına yer veriliyor. Metindeki köşeli parantezler çevirmene aittir.

---

Ruble ekonominin yeni görevlerine uyum sağladı

Olga Samofalova, Vzglyad

6 Temmuz 2023

Dolar halihazırda yaklaşık 93 ruble, avro ise 101 ruble değerinde. Çin para birimi de keskin bir yükselişle 12,8 rubleye kadar çıktı. Ruble, en son geçen yılın ilkbaharında bu kadar zayıflamıştı. Ancak bu kez destek için beklenecek bir yer yok, keskin bir geri dönüş olmayacak. Rus bütçesinin daha da zayıf bir rubleye ihtiyacı var. Ekonomi, ihracat ve ithalatın yapısındaki değişime bu şekilde uyum sağlıyor.

Ruble, psikolojik açıdan önemli olan dolar başına 90 seviyesini aştı ve halihazırda 93 civarında işlem görmeye devam ediyor. Avro ise şimdiden 101 rubleye yükselmiş durumda. Bunlar geçen yılın mart ayının sonundan bu yana görülen zirveler. Çin para birimi, 12,8 rubleye yükseldi ve bu 19 Nisan 2022’den bu yana ilk kez gerçekleşti.

Finam FG analisti Andrey Maslov’a göre, “Dolar/ruble kuru sadece geçtiğimiz hafta yüzde 6,1 artarken, haziran ayında dolar/ruble kuru yüzde 10,4 yükseldi. Bu, geçen yılın aralık ayından bu yana görülen en şiddetli artış. Yılbaşından bu yana ruble yüzde 31,3 oranında değer kaybetti.”

Temel nedenler geçerli olmakla birlikte bunlara yenileri de eklendi. Ana neden, ihracatın azalmasıyla birlikte ithalatın artması. Maslov, 2023 yazında Rusya’ya yapılan mal ve hizmet ithalatının hacminin tamamen toparlandığını ve çatışmadan önceki seviyelere ulaştığını belirtiyor.

İkincisi, ihracattan elde edilen döviz genellikle Rus pazarına ulaşmıyor. Rusya, Hindistan’a ihraç ettiği ham petrolün yarısını rubleye ya da diğer para birimlerine dönüştürme imkânı olmadan rupi karşılığında satıyor, dolayısıyla bu para Rus şirketlerinin hesaplarında ölü ağırlık olarak kalıyor. Bu sorun çözülmeye başladı: birkaç Hint rafinerisi yuan karşılığında Rus petrolü almaya hazır.

Maslov, “Yurtiçi döviz piyasasına gelen döviz, Rusya dışındaki ihracat şirketlerinin dış hesaplarında kaldığı için genellikle bu piyasaya ulaşamıyor. Ayrıca, iç piyasada yüksek talep gören döviz, daha sonra bunu yabancı hesaplarına aktaran şahıslar ve şirketler tarafında kalıyor. Tüm bunlar para birimi sıkıntısı ve değerinde artış yaratıyor,” diye kaydetti.

Sermaye çıkışlarının yoğunlaşması, Euroclear’de menkul kıymet mutabakatının yeniden başlamasından da kaynaklanıyor. Uzmana göre, “Bazı brokerler, Rusya piyasasında satmak üzere döviz karşılığında yurtdışından menkul kıymet satın almayı teklif ediyor. Bu da dövize fazladan talep yaratıyor.” Son olarak [paralı asker şirketi Vagner’in 23-24 Haziran’daki) kalkışma teşebbüssü yatırımcıların güvenli döviz araçlarına çekilmesine yol açtı.

Ruble, Maliye Bakanlığı’nın yuan cinsinden döviz müdahalelerini neredeyse yarıya indirme kararıyla da baskı altında kaldı. Aynı zamanda yuana olan talep de artıyor.

Zenit Bank’ın analitik departmanı başkanı Vladimir Yevstifeyev, “Rusya’nın Çin para birimi cinsinden dış ticaret anlaşmalarının payı artıyor, ithalat RMB cinsinden ihracatı aşıyor ve bu da kıtlıktan sorumlu oluyor. Buna ek olarak, spekülatif stratejiler önemli piyasa hareketlerine katkıda bulunarak RMB kıtlığı algısını güçlendiriyor,” dedi.

Rublenin zayıflamasına rağmen mali yetkililer panik için bir neden görmüyor. Merkez Bankası, bir kez daha finansal istikrarı tehdit etmediğine dair bir açıklama yaptı.

Yevstifeyev, “Merkez Bankası, rublenin zayıflaması, ekonominin ödemeler dengesinin değişen para birimi yapısına uyum sağlaması anlamına geldiği için mali istikrara yönelik herhangi bir risk görmüyor. Maliye Bakanlığı da tarafsızlığını koruyor, zira petrol fiyatlarının mevcut seviyesinde bütçenin zayıf rubleden faydalanma olasılığı daha yüksek,” vurgusunu yaptı.

Bu yılın bütçesinde temel petrol ve doğalgaz gelirlerinin 8 trilyon ruble düzeyinde olması öngörülüyor. Bu gelirlerin sağlanması için petrolün varil başına ruble cinsinden 4,8 bin rubleye mal olması gerekiyor. Yevstifeyev, “Fakat şimdi Rusya’nın üretim ve ihracatta gönüllü olarak yaptığı azaltmayı da hesaba katmak gerekiyor. Bu gerçek göz önüne alındığında, bütçe için rahat bir petrol fiyatı varil başına 5,2 ila 5,3 bin ruble olabilir. Rus petrolü için mevcut dolar fiyatlarında dolar kuru 91 ila 96 ruble seviyesinde olmalı. Döviz kurunun dinamiklerindeki spekülatif bileşen için yüzde 3 ila 5 eklemeye ve Rus ihracatının bir kısmının ruble olarak satıldığını dikkate almaya değer,” değerlendirmesinde bulundu.

Bu da bütçenin planlanan petrol ve gaz gelirlerini elde edebilmesi için dolar kurunun —eğer petrol fiyatları şu anda olduğu gibi düşük kalırsa— şu an olduğundan daha da yüksek olması gerektiği anlamına geliyor.

Yine de Suudi Arabistan’ın üretimini gönüllü olarak 1 milyon varil azaltma kararının ardından, ayrıca Rusya’nın halihazırda üretimini kestiği yarım milyon varile ek olarak ağustos ayından itibaren petrol ihracatını yarım milyon varil azaltma kararının da etkisiyle, petrol fiyatlarının yine de yükseleceğine dair umut var.

Bir diğer husus da zayıf rublenin imalat sanayini destekleyebileceği. Başbakan Mihail Mişustin’e göre bu yıl Rus ekonomisindeki büyümenin temel itici gücü bu.

4-5 Temmuz gecesi Devlet Başkanı Vladimir Putin ile görüşme gerçekleştiren Mişustin, Rusya’nın GSYİH’sinin bu yıl yüzde 2’yi aşabileceğini tahmin ediyor ki bu oran yüzde 1,2 büyüme bekleyen İktisadi Kalkınma Bakanlığı’nın tahmininden daha yüksek.

Yevstifeyev, “Zayıf ruble ithal malları daha ucuz hale getirerek daha aktif bir ithal ikamesini tetikler. Bu durum imalat sanayini destekleyebilir. Öte yandan, zayıf rubleye genellikle daha yüksek enflasyon eşlik eder, bu da tüketici faaliyetleri üzerinde baskı yaratarak talebi olumsuz etkiler ve yerli üreticiler için durumun daha da kötüleşmesine yol açar. Ancak Merkez Bankası halihazırda enflasyonun hızlanmasını engellemek istediğine dair bazı net sinyaller verdi, bu nedenle temmuz toplantısında faiz artırımına gidebilirler,” dedi.

Ruble açısından sıradaki ne? Daha önce Rus para biriminin tersine güçlenmesi için hala umut vardı, şimdi uzmanlar umutlarını kaybetmeye ve döviz kuru tahminlerini yeniden yazmaya başladılar. Nitekim Rosbank, 2023’ün üçüncü çeyreğinin sonu için tahminini dolar başına 75’ten 87 rubleye yükseltti.

Yevstifeyev, “Açıkçası, ödemeler dengesinden destek alınmadan ve ülkeye döviz girişi artmadan rublenin dolar başına 70 ila 80 rubleye dönmesi pek mümkün değil. Dış sektöre ilişkin operasyonel istatistikler olmadan, denge kurunun nerede olduğunu kesin olarak söylemek zor. Fakat koşullu hesaplamalar, 87 ila 101 ruble seviyesindeki dolar kurunun ekonominin ve maliyenin tüm hedeflerini karşılayabileceğini gösteriyor,” ifadelerini kullandı.

Ancak Maslov, Suudi Arabistan’ın temmuz ayından bu yana petrol üretimini günde 1 milyon varil azaltmasının petrol fiyatlarının varil başına 80 dolara yükselmesine yol açabileceğine ve bunun da dolar kurunun 85 ila 90 ruble aralığında istikrar kazanmasına yardımcı olacağına inanıyor. Fakat uzman, rublenin daha belirgin bir şekilde güçlenmesi için daha da yüksek petrol fiyatlarına ihtiyaç olduğu sonucuna varıyor.