HTŞ yönetiminin anayasa bildirgesi
"Cumhurbaşkanının dini İslam'dır ve İslam hukuku, yasamanın ana kaynağıdır"
Suriye'deki Heyet Tahrir eş-Şam (HTŞ) yönetiminin anayasa bildirgesinin tam metni yayımlandı.
Uzman bir komisyon tarafından hazırlandığı belirtilen ve kendini cumhurbaşkanı olarak atayan HTŞ lideri Ebu Muhammed el-Colani'ye (revaçtaki adıyla Ahmed eş-Şaraa) sunulan taslak, Colani'nin onayının ardından resmen yayımlandı.
53 maddeden oluşan taslak, önceki Suriye anayasalarında itiraz edilen bölümleri içerirken, bazı noktalarda daha katı hükümler getiriyor.
Taslakta, cumhurbaşkanının Müslüman olması ve İslam hukukunun yasamanın ana kaynağı olması şartı koşuluyor.
Bildirgede cumhurbaşkanı, devletin başı, ordunun ve silahlı kuvvetlerin başkomutanı, ülkenin yönetiminden, birliğinden ve toprak bütünlüğünden sorumlu kişi olarak tanımlanıyor. Ayrıca cumhurbaşkanına, Halk Meclisi üyelerini iki yıllığına atama yetkisi veriliyor.
Üç kırmızı yıldızlı bayrak ülkenin resmi bayrağı kabul edilirken, başbakanlık makamı kaldırılıyor ve cumhurbaşkanı, hükümetin yönetiminden sorumlu hâle geliyor. 34. maddede cumhurbaşkanına özel af çıkarma yetkisi de tanınıyor.
Suriye Arap Cumhuriyeti Anayasa Bildirgesi
Giriş
Şanlı bir şafakta, zaferin sabahı soluk aldı ve Suriye, zulüm ve baskının sona ermesi, adalet, onur ve gerçek vatandaşlık üzerine kurulu modern bir devlet inşa etme umudunun yeniden doğuşuyla yeni bir döneme başladı. Baas Partisi'nin dayattığı, altmış yıl süren, otoriteyi tekeline alan, hakları gasp eden, baskıcı ve zorba bir yönetime imkan veren, kurumları işlevsizleştiren, anayasanın içini boşaltan ve kanunu baskı ve köleleştirme aracına dönüştüren totaliter bir rejim, Suriyelilerin üzerine çökmüştü. Bu dönemler karanlık bir çağdı. Halk, özgürlüğünü ve onurunu geri kazanmak için ayaklandı, ancak Esad çetesi tarafından sistematik katliam, toplu yıkım, vahşi işkence, zorla yerinden etme, acımasız kuşatma ve sivilleri doğrudan hedef alma gibi eylemlere maruz kaldı. Evlerin, bazen varil bombalarıyla, bazen de kimyasal silahlarla, sakinlerinin başlarına yıkılması da cabası. İnsanlığa karşı işlenmiş savaş suçları ve soykırım suçu olarak kabul edilen bu suçlar, insanlık değerlerinin ve uluslararası hukukun açık bir ihlali örneğini oluşturdu.
Ancak Suriye halkı, sarsılmaz imanı, katı iradesi ve efsanevi direnişiyle teslim olmadı. Aksine, yaklaşık on dört yıl süren büyük devrimini sürdürdü. Suriye'nin özgür evlatları, kanlarını ve fedakarlıklarını sunarak, istibdat mirasını süpürdüler. Ta ki yeni bir şafak doğana ve 8 Aralık 2024'te Şam'da özgürlük güneşi parlayana kadar. Bu, cani Esad rejimi ve destekçilerinin döneminin sona erdiğini ilan ediyordu. Ardından bu zafer, Suriye devriminin zaferini ve halkın kendi toprakları üzerindeki karar ve egemenliğini yeniden kazandığını belgeleyen tarihi bildirinin yayımlandığı Zafer Konferansı'nda resmen ilan edildi.
Bugün, vatanın evlatlarına, evlatlar da vatana dönmüşken, onun temellerini inşa etmek ve sınırlarını korumak için tarihi sorumluluk, bu zaferi sağlamlaştırarak, adaletin temellerini atarak, trajedinin tekrarını önlemeyi ve gelecek nesilleri herhangi bir yeni istibdattan korumayı gerektiriyor. Bu ulusal görevden hareketle ve Suriye toplumunun farklı kesimleri arasında, Suriye'nin geleceğine ilişkin görüşlerin özgürce ve yapıcı bir şekilde paylaşıldığı yoğun görüşmelerden sonra, 25 Şubat 2025'te sonuçları yayımlanan ve büyük meselelerde ulusal uzlaşıyı ifade eden Ulusal Diyalog Konferansı düzenlendi. Bu meselelerin başında şunlar gelmektedir:
Suriye'nin toprak ve halk bütünlüğünün korunması.
Geçiş dönemi adaletinin sağlanması ve mağdurların haklarının teslim edilmesi.
Vatandaşlık, özgürlük, onur ve hukukun üstünlüğüne dayalı bir devlet inşası.
Ülke işlerinin geçiş döneminde iyi yönetişim ilkelerine göre düzenlenmesi.
Suriye toplumunun çeşitliliği ve kültürel mirasıyla öne çıkan kadim ve köklü değerlerine, ulusal ve insani ilkelere dayanarak ve önceki Suriye anayasalarının, özellikle de 1950 Anayasası'nın (Bağımsızlık Anayasası) ruhundan ilham alan sağlıklı anayasal yönetim kurallarını oluşturmaya özen göstererek ve Suriye devriminin zaferinin 29 Aralık 2025 tarihinde yayımlanan ve bu bildirge için sağlam bir temel oluşturan ilanında belirtilenlere dayanarak; Cumhurbaşkanı, aşağıdaki anayasa bildirgesini yayımlar ve bu bildirgenin girişi, onun ayrılmaz bir parçasıdır:
Birinci Bölüm: Genel Hükümler
Madde 1: Suriye Arap Cumhuriyeti, mutlak egemenliğe sahip bağımsız bir devlettir ve bölünmez bir coğrafi ve siyasi birimdir. Herhangi bir parçasından vazgeçilemez.
Madde 2: Devlet, kuvvetler ayrılığı ilkesine dayanan, vatandaşların özgürlüğünü ve onurunu güvence altına alan bir siyasi sistem kurmak için kurulmuştur.
Madde 3:
Cumhurbaşkanının dini İslam'dır ve İslam hukuku, yasamanın ana kaynağıdır.
İnanç özgürlüğü güvence altındadır ve devlet tüm semavi dinlere saygı gösterir ve kamu düzenini bozmamak kaydıyla tüm ibadetlerin özgürce yapılmasını güvence altına alır.
Dini toplulukların kişisel durumları kanunla korunur ve gözetilir.
Madde 4: Arapça, devletin resmi dilidir.
Madde 5: Şam, Suriye Arap Cumhuriyeti'nin başkentidir. Devletin amblemi ve milli marşı kanunla belirlenir.
Madde 6: Suriye bayrağı aşağıdaki şekildedir: Bayrak, uzunluğu genişliğinin bir buçuk katı olan bir dikdörtgen şeklindedir. Üstte yeşil, ortada beyaz ve altta siyah olmak üzere üç eşit dikdörtgenden oluşur. Bayrağın ortasında, beyaz alanın içinde üç kırmızı yıldız bulunur.
Madde 7:
Devlet, Suriye topraklarının bütünlüğünü korumakla yükümlüdür ve bölünme, ayrılık, yabancı müdahale talebi veya dış güçlere dayanma çağrılarını suç sayar.
Devlet, toplumsal barışı ve istikrarı sağlamak, iç huzuru korumak, fitne, bölünme, nefret söylemi ve şiddete teşvik gibi her türlü eylemi engellemekle yükümlüdür.
Devlet, Suriye toplumunun tüm bileşenlerinin kültürel çeşitliliğini ve tüm Suriyelilerin kültürel ve dilsel haklarını güvence altına alır.
Devlet, yolsuzlukla mücadeleyi garanti eder.
Madde 8:
Devlet, Suriye'de yeniden imar sürecini desteklemek için ilgili ülke ve taraflarla işbirliği yapmaya çalışır.
Devlet, mültecilerin, yerinden edilmiş kişilerin ve zorunlu göçe tabi tutulanların gönüllü geri dönüşlerinin önündeki engelleri kaldırmak için ilgili ülke ve uluslararası kuruluşlarla işbirliği yapar.
Devlet, hak ve özgürlüklere saygı göstererek, her türlü aşırılık ve şiddetle mücadele etmekle yükümlüdür.
Madde 9:
Ordu, ülkeyi korumak, güvenliğini, istikrarını ve toprak bütünlüğünü hukukun üstünlüğü ve insan haklarının korunmasıyla uyumlu bir şekilde sağlamakla görevli profesyonel bir ulusal kurumdur.
Orduyu yalnızca devlet kurar. Herhangi bir kişi, kurum, taraf veya grubun askeri veya paramiliter oluşumlar, birlikler veya örgütler kurması yasaktır ve silah bulundurma yetkisi yalnızca devlete aittir.
Madde 10: Vatandaşlar, ırk, din, cinsiyet veya soy ayrımı gözetilmeksizin, hak ve yükümlülükler bakımından kanun önünde eşittir.
Madde 11:
Ulusal ekonomi, sosyal adaleti, kapsamlı iktisadi kalkınmayı, üretimi artırmayı ve vatandaşların yaşam standardını yükseltmeyi hedefler.
Milli ekonomi, serbest ve adil rekabet ilkesine dayanır ve tekelleşmeyi engeller.
Devlet, yatırımı teşvik eder ve yatırımcıları cazip bir yasal ortamda korur.
İkinci Bölüm: Haklar ve Özgürlükler
Madde 12:
Devlet, insan haklarını ve temel özgürlükleri korur, vatandaşın hak ve özgürlüklerini güvence altına alır.
Suriye Arap Cumhuriyeti'nin onayladığı insan haklarına ilişkin uluslararası antlaşma, sözleşme ve belgelerde yer alan tüm hak ve özgürlükler, bu anayasa bildirgesinin ayrılmaz bir parçasıdır.
Madde 13:
Devlet, düşünce, ifade, basın, yayın ve gazetecilik özgürlüğünü güvence altına alır.
Devlet, özel hayatın gizliliğini korur ve buna yönelik her türlü ihlal, kanunla cezalandırılan bir suçtur.
Vatandaşın seyahat özgürlüğü vardır ve vatandaşın ülkesinden çıkarılması veya ülkesine dönmesinin engellenmesi yasaktır.
Madde 14:
Devlet, yeni bir kanuna uygun olarak, siyasi katılım ve ulusal temelde siyasi parti kurma hakkını korur.
Devlet, dernek ve sendikaların faaliyetlerini güvence altına alır.
Madde 15: Çalışma, vatandaşın hakkıdır ve devlet, vatandaşlar arasında fırsat eşitliği ilkesini güvence altına alır.
Madde 16:
Özel mülkiyet hakkı güvence altındadır ve ancak kamu yararı için ve adil bir tazminat karşılığında kamulaştırılabilir.
Kamu mallarının mülkiyeti güvence altındadır, tüm doğal kaynaklar ve gelirleri kamu malıdır ve devlet bunları toplumun yararına korur, işletir ve değerlendirir.
Madde 17:
Ceza şahsidir ve suç ve ceza ancak kanunla belirlenir.
Yargılanma, savunma ve temyiz hakları kanunla güvence altındadır ve kanunlarda herhangi bir idari işlem veya kararın yargı denetimi dışında tutulması yasaktır.
Sanık, kesinleşmiş bir mahkeme kararıyla mahkum edilene kadar masumdur.
Madde 18:
Devlet, insan onurunu ve beden bütünlüğünü korur, gözaltında kayıp, maddi ve manevi işkenceyi yasaklar ve işkence suçları zamanaşımına uğramaz.
Suçüstü hali dışında, herhangi bir kişinin yakalanması, gözaltına alınması veya özgürlüğünün kısıtlanması ancak yargı kararıyla mümkündür.
Madde 19: Konut dokunulmazlığı vardır ve kanunda belirtilen durumlar dışında konuta girilemez ve arama yapılamaz.
Madde 20: Aile, toplumun temelidir ve devlet aileyi korumakla yükümlüdür.
Madde 21:
Devlet, kadının toplumsal konumunu korur, onurunu ve aile ve toplum içindeki rolünü güvence altına alır, eğitim ve çalışma hakkını teminat altına alır.
Devlet, kadının sosyal, iktisadi ve siyasi haklarını güvence altına alır ve onu her türlü baskı, zulüm ve şiddetten korur.
Madde 22: Devlet, çocukları istismardan ve kötü muameleden korumak için çalışır ve onların eğitim ve sağlık haklarını güvence altına alır.
Madde 23: Devlet, bu bölümde yer alan hak ve özgürlükleri korur ve bunlar kanuna uygun olarak kullanılır. Bu hak ve özgürlüklerin kullanımı, ulusal güvenlik, toprak bütünlüğü, kamu güvenliği, kamu asayişinin korunması, suçun önlenmesi, sağlık veya genel ahlakın korunması için gerekli tedbirler olan düzenlemelere tabi tutulabilir.
Üçüncü Bölüm: Geçiş Döneminde Yönetim Sistemi
Birincisi - Yasama Organı: Yasama yetkisi Halk Meclisine aittir.
Madde 24:
Cumhurbaşkanı, Halk Meclisi üyelerini seçmek için bir Yüksek Komisyon oluşturur.
Yüksek Komisyon, seçmenlerden oluşan alt komisyonların kurulmasını denetler ve bu alt komisyonlar, Halk Meclisi üyelerinin üçte ikisini seçer.
Cumhurbaşkanı, adil temsil ve yeterliliği sağlamak için Halk Meclisi üyelerinin üçte birini atar.
Madde 25:
Halk Meclisi üyesi, ancak üyelerinin üçte ikisinin onayıyla görevden alınabilir.
Halk Meclisi üyesi, parlamento dokunulmazlığına sahiptir.
Madde 26:
Halk Meclisi, daimi bir anayasa kabul edilene ve buna uygun olarak yeni yasama seçimleri yapılana kadar yasama yetkisini kullanır.
Halk Meclisi'nin görev süresi, yenilenebilir olmak üzere otuz aydır.
Madde 27: Halk Meclisi üyeleri, Cumhurbaşkanı huzurunda yemin ederler. Yemin metni şöyledir: "Yüce Allah'a yemin ederim ki, görevimi sadakat ve dürüstlükle yerine getireceğim."
Madde 28: Halk Meclisi, ilk toplantısında bir başkan, başkan vekilleri ve bir sekreter seçer. Seçim gizli oyla ve çoğunlukla yapılır ve seçim yapılana kadar en yaşlı üye ilk oturuma başkanlık eder.
Madde 29: Halk Meclisi, ilk oturumundan itibaren bir ay içinde iç tüzüğünü hazırlar.
Madde 30:
Halk Meclisi şu görevlerden sorumludur: a. Kanun teklif etmek ve onaylamak. b. Önceki kanunları değiştirmek veya iptal etmek. c. Uluslararası anlaşmaları onaylamak. d. Genel devlet bütçesini onaylamak. e. Genel affı onaylamak. f. Üyelerinden birinin istifasını kabul etmek veya reddetmek veya usul kurallarına göre dokunulmazlıklarını kaldırmak. g. Bakanlar için oturumlar düzenlemek.
Halk Meclisi kararlarını çoğunlukla alır.
İkincisi - Yürütme Organı:
Madde 31: Yürütme yetkisi, Cumhurbaşkanı ve bakanlar tarafından bu anayasa bildirgesinde belirtilen sınırlar içinde kullanılır.
Madde 32: Cumhurbaşkanı, ordunun ve silahlı kuvvetlerin başkomutanıdır ve ülke işlerinin, toprak bütünlüğünün ve güvenliğinin yönetilmesinden ve halkın çıkarlarının gözetilmesinden sorumludur.
Madde 33: Cumhurbaşkanı, Halk Meclisi huzurunda anayasal yemin eder. Yemin metni şöyledir: "Yüce Allah'a yemin ederim ki, devletin egemenliğini, ülkenin birliğini ve bütünlüğünü ve topraklarının güvenliğini ve bağımsız kararını sadakatle koruyacağım, savunacağım, kanuna saygı göstereceğim, halkın çıkarlarını gözeteceğim, onlara onurlu bir yaşam sağlamak, aralarında adaleti tesis etmek, asil değerleri ve üstün ahlakı yerleştirmek için tüm samimiyetimle ve dürüstlükle çalışacağım."
Madde 34: Cumhurbaşkanı, bir veya daha fazla yardımcı atar, yetkilerini belirler, görevden alır ve istifalarını kabul eder. Cumhurbaşkanlığı makamının boşalması halinde, birinci yardımcı Cumhurbaşkanının yetkilerini kullanır.
Madde 35:
Cumhurbaşkanı, bakanları atar, görevden alır ve istifalarını kabul eder.
Bakanlar, Cumhurbaşkanı huzurunda yemin ederler. Yemin metni şöyledir: "Yüce Allah'a yemin ederim ki, görevimi sadakat ve dürüstlükle yerine getireceğim."
Madde 36: Cumhurbaşkanı, kanunlara uygun olarak yürütme, idari ve düzenleyici tüzükler, emirler ve kararnameler çıkarır.
Madde 37: Cumhurbaşkanı devleti temsil eder ve diğer devletler ve uluslararası kuruluşlarla yapılan anlaşmaları nihai olarak imzalar.
Madde 38: Cumhurbaşkanı, yabancı ülkelerdeki diplomatik misyon başkanlarını atar, görevden alır ve yabancı ülkelerin Suriye Arap Cumhuriyeti'ndeki diplomatik misyon yetkililerinin itimatnamelerini kabul eder.
Madde 39:
Cumhurbaşkanının kanun teklif etme hakkı vardır.
Cumhurbaşkanı, Halk Meclisi tarafından kabul edilen kanunları yayınlar ve gerekçeli bir kararla bir ay içinde itiraz etme hakkına sahiptir. Meclis, itiraz edilen kanunları yeniden görüşür ve itirazdan sonra kanunlar ancak Halk Meclisi'nin üçte ikisinin onayıyla kabul edilir. Bu durumda Cumhurbaşkanı kanunları resen yayımlar.
Madde 40: Cumhurbaşkanının özel af çıkarma ve itibar iadesi yetkisi vardır.
Madde 41:
Cumhurbaşkanı, Milli Güvenlik Kurulu'nun onayıyla genel seferberlik ve savaş ilan eder.
Milli birliği veya vatan topraklarının güvenliğini ve bağımsızlığını tehdit eden veya devlet kurumlarının anayasal görevlerini yerine getirmesini engelleyen ciddi ve yakın bir tehlike ortaya çıkarsa, Cumhurbaşkanı, Milli Güvenlik Kurulu'nun onayını ve Halk Meclisi Başkanı ile Anayasa Mahkemesi Başkanı'na danıştıktan sonra, halka hitaben bir bildiriyle en fazla üç ay süreyle kısmi veya genel olağanüstü hal ilan edebilir. Olağanüstü hal, Halk Meclisi'nin onayı olmaksızın ikinci kez uzatılamaz.
Madde 42: Yürütme organı aşağıdakileri yerine getirir:
Yürürlükteki kanunları, planları ve programları uygulamak.
Devlet işlerini yönetmek ve istikrar ve kalkınmayı sağlayan genel politikaları uygulamak.
Cumhurbaşkanının Halk Meclisi'ne sunması için kanun tasarıları hazırlamak.
Devletin genel planlarını hazırlamak.
Devletin kamu kaynaklarını yönetmek ve bunların etkin ve şeffaf bir şekilde kullanılmasını sağlamak.
Kamu kurumlarını yeniden inşa etmek ve hukukun üstünlüğünü ve iyi yönetişimi güçlendirmek.
İç güvenliği ve istikrarı güçlendiren ve vatandaşların hak ve özgürlüklerini koruyan bir güvenlik kurumu oluşturmak.
Ülkenin sınırlarını ve egemenliğini korumak, halkı tüm ulusal aidiyet ve sadakatle korumak, yürürlükteki yasalara tam saygı göstermekle görevli profesyonel bir milli ordu kurmak.
Ulusal çıkarları gerçekleştirmek için uluslararası ilişkileri ve uluslararası kuruluşlarla işbirliğini güçlendirmek.
Üçüncüsü - Yargı Organı:
Madde 43:
Yargı yetkisi bağımsızdır ve hakimler üzerinde kanundan başka bir otorite yoktur.
Yüksek Yargı Kurulu, yargının düzgün işleyişini ve bağımsızlığına saygıyı güvence altına alır.
Madde 44: Mahkemeler kanunla kurulur ve yetkileri kanunla belirlenir. İstisnai mahkemeler kurulması yasaktır.
Madde 45:
Yargı sistemi ikilidir ve adli ve idari yargıdan oluşur.
Yüksek Yargı Kurulu, adli ve askeri yargıyı denetler.
Danıştay, idari yargıdan sorumludur ve bağımsız bir yargı ve danışma organıdır. Kanun, Danıştay'ın yetkilerini, hakimlerinin atanma koşullarını ve yetkilerini belirler.
Madde 46: Devlet davalarının idaresi Adalet Bakanlığı'na bağlıdır ve yetkileri kanunla düzenlenir.
Madde 47:
Mevcut Yüksek Anayasa Mahkemesi feshedilir ve yeni bir Yüksek Anayasa Mahkemesi kurulur.
Yüksek Anayasa Mahkemesi, Cumhurbaşkanı tarafından dürüstlük, yeterlilik ve deneyim sahibi kişiler arasından atanan yedi üyeden oluşur. Çalışma usulleri ve yetkileri kanunla düzenlenir.
Dördüncü Bölüm: Son Hükümler:
Madde 48: Devlet, geçiş dönemi adaletini sağlamak için uygun zemini hazırlar:
Suriye halkına zarar veren ve insan haklarıyla çelişen tüm istisnai kanunları yürürlükten kaldırır.
Suriye halkını baskı altına almak için kullanılan Terör Mahkemesi'nin verdiği haksız kararların sonuçlarını, el konulan malların iadesi de dahil olmak üzere, ortadan kaldırır.
Zorba rejimin Suriye halkını bastırmak için kullandığı, medeni ve gayrimenkul belgelerle ilgili istisnai güvenlik tedbirlerini yürürlükten kaldırır.
Madde 49:
Mağdurlara dayalı, hesap verebilirliği, gerçeği öğrenme hakkını, mağdurların ve hayatta kalanların haklarının teslim edilmesini ve şehitlerin anılmasını belirlemek için etkili danışma mekanizmaları benimseyen bir Geçiş Dönemi Adaletini Uygulama Komisyonu kurulur.
Savaş suçları, insanlığa karşı suçlar, soykırım suçu ve zorba rejimin işlediği tüm suçlar, kanunların geriye yürümezliği ilkesinden muaftır.
Devlet, zorba Esad rejimini ve sembollerini yüceltmeyi suç sayar ve suçlarını inkar etmek, övmek, meşrulaştırmak, önemsizleştirmek veya hafifletmek kanunla cezalandırılan suçlardır.
Madde 50: Anayasa bildirgesi, Cumhurbaşkanının teklifi üzerine Halk Meclisi'nin üçte ikisinin onayıyla değiştirilir.
Madde 51: Yürürlükteki kanunlar, değiştirilmediği veya yürürlükten kaldırılmadığı sürece yürürlükte kalır.
Madde 52: Geçiş dönemi, bu anayasa bildirgesinin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren beş yıl olarak belirlenir. Ülke için daimi bir anayasa kabul edildikten ve buna uygun olarak seçimler düzenlendikten sonra sona erer.
Madde 53: Bu bildirge Resmi Gazete'de yayımlanır ve yayımlandığı tarihte yürürlüğe girer.
Suriye Arap Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı