Memorial neden tasfiye edildi?
Rus Yüksek Mahkemesi 28 Aralık'ta ülkenin belki en eski "insan hakları" örgütü olan Memorial'ın kapatılması yönünde karar açıkladı. Gerekçesi...
“Yabancı Ajanlar Yasası”, ya da “kurumlar, acenteler” şeklinde çevrilmesi daha doğru olur.
Rusya’da görece yeni sayılan uygulama Moskova’nın icadı değil, ABD’de 1938’den beri yürürlükte ve daha ağır cezalandırmalar içeriyor.
Yasanın [Yabancı Acenteler Kayıt Yasası — FARA] ABD versiyonuna göre yabancı ülkelerden fonlarla siyasete dahil olan ve “yabancı acente” kaydı yaptırmayan herkes para cezası ve/veya hapis cezasıyla karşı karşıya. Kanun epey sıkı bir şekilde uygulanıyor.
Yasanın Rus versiyonundaki cezaların daha hafif olmasının yanında bunun özünde ABD’den kopya edildiği gerçek.
ABD’deki yasaya dair eleştirel yorumlar çok seyrek. Ancak Rusya, 2012’de Amerikan yasalarının daha az katı olan kopyasını çıkardığında Batı’daki reaksiyon çok daha farklı oldu.
Suçlama Kremlin’in bunu sivil toplumu kısıtlamak için sopa olarak kullandığı şeklinde. Gerçekte ise yasa, sadece Rusya’da siyasi faaliyet yürüten ve yurt dışından finanse edilen tüm tüzel kişileri mali durumlarını açıklamakla yükümlü kılıyor.
Ayrıca yasa, bu tür kuruluşlara [çoğunlukla Batı tarafından finanse edilen STK’lar] yayınları “yabancı acente” etiketini kullanma zorunluluğu veriyor.
Rusya’daki yasa, Russia Today’in (RT) maruz kaldığı baskılara nazire olarak yürürlüğe konmuştu.
İlgili içerik: Valday Forumu'nda Putin ile Nobel ödüllü Muratov arasındaki "yabancı ajan" polemiği
Memorial’ın finansmanı nereden geliyor?
Moskova, ülkenin belki de en eski “insan hakları” örgütü olan Memorial’ı 2013’te “yabancı acente” olarak sınıflandırmıştı.
Memorial bunu inkar etti ve yasaya riayet etmeyeceğini söyledi. STK, yasa uyarınca kesilen cezaları da ödemedi.
Rusya’nın iddiasının doğru olup olmadığını izah etmek kolay. Memorial, ortaklarını ve finansörlerini hiçbir zaman saklamadı. [Meduza örneğinde farklı bir durum söz konusuydu, ilgili içeriğe şuradan erişebilirsiniz.]
2013 gibi erken bir tarihte Memorial’ın “yabancı acente” sıfatı aldığı sırada Lenta.ru portalı, STK’nın şefi Oleg Orlov’la uzun bir röportaj yaptı.
Röportajda Orlov, Memorial’ın 1993’te yeni kurulan Açık Toplum Vakfı’ndan maddi destek aldığını gayet açık bir biçimde, hatta iftiharlanarak anlatıyor.
Memorial’ın Açık Toplum Vakfı ile olan ilişkisi 20 yıl sürdü ve en önemli finansörlerinden biriydi.
Dahası Memorial, işi Amerikan şirketlerine yurt dışında pazarlar açmak olan ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı’ndan (USAID) da destek aldı. Halihazırda USAID, yalnızca propaganda ve ajansın çalışmalarına yardımcı olan medya kuruluşları ve STK’lara her yıl yüz milyonlarca dolarlık bütçeler ayırıyor.
Rusya Devlet Duması Dış Müdahaleleri Soruşturma Komisyonu Başkanı Vasiliy Piskarev’in verdiği bilgiye göre, Alman Heinrich Böll Vakfı da Memorial’ın finansörleri arasında.
İlgili içerik: Açık Toplum Vakfı ve Rusya: Kim kimdir?
Yine, yeniden Hodorkovskiy
Yağmacı Rus milyarder, Nefteyugansk Belediye Başkanı’nın katili Mihail Hodorkovskiy de Memorial’ın bağışçıları arasında.
Buna dair bilgi daha önce Memorial’ın web sistesinde yer almıştı.
Aynı listede, Memorial’ın “ortakları ve destekçileri” arasında Birleşik Krallık, Fransa ve Güney Kore büyükelçilikleri, Avrupa Komisyonu, Uluslararası Af Örgütü ve Norveç Helsinki Komitesi görülebilir.
Yani, neredeyse tüm finansmanı yurt dışından gelen Memorial, buna rağmen 8 yıl faaliyet gösterebilmiş.
Hukuki süreç
STK, iki ayrı tüzel kişilikten oluşuyor: Memorial International ve Memorial İnsan Hakları Merkezi şeklinde.
Tasfiye süreci kasım ayında başladı.
Memorial International hakkında yabancı acenteler yasasını ihlal suçlamasıyla 11 Kasım’da Başsavcılık tarafından yürütülen soruşturma sonucunda iddianame hazırlandı ve dava, Rusya Yüksek Mahkemesine intikal etti. Bunun üzerine davanın duruşması 14 Aralık’a ertelendi.
Aynı gün, 11 Kasım’da Moskova Savcılığı, Moskova Kent Mahkemesine Memorial İnsan Hakları Merkezi’nin tasfiyesi istemiyle bir dilekçe gönderdi. Bu duruşma da 28 Aralık olarak tarihlendirildi.
Memorial grubunun yabancı acenteler yasasını ihlal dışında vukuatları da var.
İddianameye göre bunların arasında terör faaliyetlerini meşrulaştırma, milliyetçi ve ayrılıkçı duyguları teşvik etme, “gençler arasında geleneksel olmayan değerleri yaygınlaştırma” ve Büyük Anayurt Savaşı hakkında gerçekleri çarpıtma bulunuyor.
Büyük Anayurt Savaşı detayı önemli, zira savcılık, STK’nın işi SSCB’yi terör devleti olarak göstermeye kadar vardırdığını ve Nazileri de “SSCB’nin kurbanları” arasına koyduğunu söylüyor.
Memorial International aleyhine açılan davada 20’ye yakın idari ihlal söz konusu, toplam para cezasının ederi 4,5 milyon ruble. Bu ihlallerin sistematik olarak gerçekleştiği ve mali cezaların durumu düzeltmeye hiçbir şekilde yardımcı olmadığı görülüyor.
Terör suçlamasına gelince; STK’nın avukatlarının Hizb-ut Tahrir mensuplarına vekalet ettiği ve bu cihatçıların beraat etmesine yardımcı olduğu ilginç gelebilir, ama gerçek.
Memorial, ayrıca Rusya’da yasaklı “Yehova Şahitleri” grubunun cezaevindeki mensuplarını da “siyasi mahkum” olarak anıyor.
Memorial’ın vekalet ettiği bir diğer yüz akı, Yuriy Dmitriyev, nam-ı diğer “Gulag tarihçisi”. Evlatlık kızını çocuk pornografisinde kullanmak ve ateşli silah bulundurmakla suçlanıyordu. O da birkaç gün önce cezaevine girdi.
Bu STK’nın vukuatları saymakla bitmez, ama yukarıdaki portre, Yüksek Mahkeme’den çıkan kararın ne kadar yerinde olduğunu gösteriyor.